قانون‌های عملی طبقه‌ی پنجم، بر دو مبنای اساسی، تنظیم شده است:
اول: احکامی که در روایت معتبر از آن به «واجب» یا «فریضه» تعبیر شده است ولی جمهور فقها ـ بویژه اصولیون ـ آن را واجب ندانسته‌اند. این احکام به احترام روایت معتبر، در جایگاهی فراتر از مستحب و فروتر از واجب نهاده شده است که گاهی از آن به «مستحب مؤکّده» یاد می‌شود. برای قرار گرفتن حکمی در این طبقه، یک روایت معتبر، کافی است.
نمونه‌ی 1 (حدیث): عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ (علیه‌السلام) قَالَ: «مُرُوا شِیعَتَنَا بِزِیارَةِ قَبْرِ الْحُسَینِ (علیه‌السلام) فَإِنَّ إِتْیانَهُ یَزِیدُ فِی الرِّزْقِ وَ یَمُدُّ فِی الْعُمُرِ وَ یَدْفَعُ مَدَافِعَ السَّوْءِ وَ إِتْیانَهُ مُفْتَرَضٌ عَلَى کُلِّ مُؤْمِنٍ یَقِرُّ لَهُ بِالْإِمَامَةِ مِنَ الله»1
نمونه‌ی 2 (حدیث): عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مَرْوَانَ عَنْ أَبِی عَبْدِ الله (علیه‌السلام) قَالَ:«قُلْ: «أَسْتَعِیذُ بِالله مِنَ الشَّیطَانِ الرَّجِیمِ وَ أَعُوذُ بِالله أَنْ یَحْضُرُونِ إِنَّ الله هُوَ السَّمِیعُ الْعَلِیمُ» وَ قُلْ: «لَا إِلَهَ إِلَّا الله وَحْدَهُ لَا شَرِیکَ لَهُ یُحْیی وَ یُمِیتُ وَ هُوَ عَلَى کُلِّ شَیءٍ قَدِیرٌ» قَالَ: فَقَالَ لَهُ رَجُلٌ مَفْرُوضٌ هُوَ؟ قَالَ: «نَعَمْ مَفْرُوضٌ مَحْدُودٌ تَقُولُهُ قَبْلَ طُلُوعِ الشَّمْسِ وَ قَبْلَ الْغُرُوبِ عَشْرَ مَرَّاتٍ فَإِنْ فَاتَک شَیءٌ فَاقْضِهِ مِنَ اللَّیلِ وَ النَّهَارِ»2
نمونه‌ی 3 (حدیث): عَنْ أَبِی عَبْدِ الله (علیه‌السلام) قَالَ: «الْعُمْرَةُ وَاجِبَةٌ عَلَى الْخَلْقِ بِمَنْزِلَةِ الْحَجِّ عَلَى مَنِ اسْتَطَاعَ إِلَیهِ سَبِیلًا لِأَنَّ الله عَزَّ وَ جَلَّ یقُولُ: «وَ أَتِمُّوا الْحَجَّ وَ الْعُمْرَةَ لله3»4
نمونه‌ی 4 (حدیث): عَنْ أَبِی عَبْدِ الله (علیه‌السلام) قَالَ: «طَلَبُ الْعِلْمِ فَرِیضَةٌ»5
نمونه‌ی 5 (حدیث): عَنْ أَبِی عَبْدِ الله (علیه‌السلام) قَالَ: «یَجِبُ لِلْمُؤْمِنِ عَلَى الْمُؤْمِنِ النَّصِیحَةُ لَهُ فِی الْمَشْهَدِ وَ الْمَغِیبِ»6
نمونه‌ی 6 (حدیث): عَنِ الرِّضَا (علیه‌السلام) فِی کِتَابِهِ إِلَى الْمَأْمُونِ قَالَ: «وَ الْعَقِیقَةُ عَنِ الْمَوْلُودِ الذَّکرِ وَ الْأُنْثَى وَاجِبَةٌ»7
نمونه‌ی 7 (حدیث): قَالَ عَلِی (علیه‌السلام): «لَا بَأْسَ بِأَنْ لَا تَخْتَتِنَ الْمَرْأَةُ فَأَمَّا الرَّجُلُ فَلَا بُدَّ مِنْهُ»8
نمونه‌ی 8 (حدیث): قَالَ رَسُولُ اللهِ (صلّی الله علیه و آله و سلّم): «مَنْ مَاتَ بِغَیرِ وَصِیةٍ مَاتَ مِیتَةً جَاهِلِیةً»9
نمونه‌ی 9 (حدیث): عَنْ أَبِی عَبْدِ الله (علیه‌السلام) قَالَ: «رَدُّ جَوَابِ الْکتَابِ وَاجِبٌ کوُجُوبِ رَدِّ السَّلَامِ»10
نمونه‌ی 10 (حدیث): عَنْ أَبِی عَبْدِ الله (علیه‌السلام) قَالَ: «مَنْ لَمْ یَقْرَأْ فِی الْجُمُعَةِ بِالْجُمُعَةِ وَ الْمُنَافِقِینَ فَلَا جُمُعَةَ لَهُ»11
دوم: احکامی که از تأکید فراوان در آیات و روایات، برخوردار است ولی جمهور فقها ـ بویژه اصولیون ـ به وجوب آن فتوا نداده‌اند.
نمونه‌ی 1 (شکرگزاری):
● محکم 1: «فَاذْکرُونِی أَذْکرْکمْ وَاشْکرُواْ لِی وَلاَ تَکفُرُونِ»12
● محکم 2: «وَ اشْکرُواْ لله إِن کنتُمْ إِیاهُ تَعْبُدُونَ»13
● محکم 3: «مَّا یفْعَلُ الله بِعَذَابِکمْ إِن شَکرْتُمْ وَآمَنتُمْ وَکانَ الله شَاکرًا عَلِیمًا»14
● محکم 4: «قَالَ فَبِمَا أَغْوَیتَنِی لأَقْعُدَنَّ لَهُمْ صِرَاطَک الْمُسْتَقِیمَ * ثُمَّ لآتِینَّهُم مِّن بَینِ أَیدِیهِمْ وَمِنْ خَلْفِهِمْ وَعَنْ أَیمَانِهِمْ وَعَن شَمَآئِلِهِمْ وَلاَ تَجِدُ أَکثَرَهُمْ شَاکرِینَ»15
● محکم 5: «وَإِذْ تَأَذَّنَ رَبُّکمْ لَئِن شَکرْتُمْ لأَزِیدَنَّکمْ وَلَئِن کفَرْتُمْ إِنَّ عَذَابِی لَشَدِیدٌ»16
● محکم 6: «وَ اشْکرُواْ نِعْمَتَ الله إِن کنتُمْ إِیاهُ تَعْبُدُونَ»17
● محکم 7: «وَهُوَ الَّذِی أَنشَأَ لَکُمُ السَّمْعَ وَ الْأَبْصَارَ وَ الْأَفْئِدَةَ قَلِیلًا مَّا تَشْکُرُونَ»18
● محکم 8: «وَ مَن شَکَرَ فَإِنَّمَا یَشْکُرُ لِنَفْسِهِ وَ مَن کَفَرَ فَإِنَّ رَبِّی غَنِیٌّ کَرِیمٌ»19
● محکم 9: «وَ اعْبُدُوهُ وَ اشْکرُوا لَهُ إِلَیهِ تُرْجَعُونَ»20
● محکم 10: «وَلَقَدْ آتَینَا لُقْمَانَ الْحِکمَةَ أَنِ اشْکرْ لله وَمَن یَشْکرْ فَإِنَّمَا یشْکرُ لِنَفْسِهِ وَمَن کفَرَ فَإِنَّ الله غَنِی حَمِیدٌ»21
● محکم 11: «وَ وَصَّینَا الْإِنسَانَ بِوَالِدَیهِ حَمَلَتْهُ أُمُّهُ وَهْنًا عَلَى وَهْنٍ وَ فِصَالُهُ فِی عَامَینِ أَنِ اشْکرْ لِی وَ لِوَالِدَیک إِلَی الْمَصِیرُ»22
● محکم 12: «ثُمَّ سَوَّاهُ وَ نَفَخَ فِیهِ مِن رُّوحِهِ وَ جَعَلَ لَکُمُ السَّمْعَ وَ الْأَبْصَارَ وَ الْأَفْئِدَةَ قَلِیلًا مَّا تَشْکُرُونَ»23
● محکم 13: «اعْمَلُوا آلَ دَاوُودَ شُکرًا وَقَلِیلٌ مِّنْ عِبَادِی الشَّکورُ»24
● محکم 14: «کُلُوا مِن رِّزْقِ رَبِّکمْ وَ اشْکرُوا لَهُ»25
● محکم 15: «لِیَأْکلُوا مِن ثَمَرِهِ وَ مَا عَمِلَتْهُ أَیدِیهِمْ أَفَلَا یَشْکرُونَ»26
● محکم 16: «بَلِ اللهَ فَاعْبُدْ وَ کُن مِّنْ الشَّاکرِینَ»27
● محکم 17: «إِنَّا أَرْسَلْنَا عَلَیهِمْ حَاصِبًا إِلَّا آلَ لُوطٍ نَّجَّینَاهُم بِسَحَرٍ * نِعْمَةً مِّنْ عِندِنَا کذَلِک نَجْزِی مَن شَکرَ»28
● سند 1: عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مَرْوَانَ قَالَ قُلْتُ لِأَبِی عَبْدِ الله (علیه‌السلام) أَی الْأَعْمَالِ أَحَبُّ إِلَى الله عَزَّ وَ جَلَّ فَقَالَ: «أَنْ تُحَمِّدَهُ»29
● سند 2: عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ آبَائِهِ (علیهم‌السلام) أَنَّ النَّبِی (صلّی الله علیه و آله و سلّم) قَالَ: «إِنَّ الله عَزَّ وَ جَلَّ أَوْجَبَ الْجَنَّةَ لِشَابٍّ کانَ یُکثِرُ النَّظَرَ فِی الْمِرْآةِ فَیُکثِرُ حَمْدَ الله عَلَى ذَلِک»30
● سند 3: عَنْ أَبِی عَبْدِ الله (علیه‌السلام) عَنْ آبَائِهِ (علیهم‌السلام) قَالَ: قَالَ رَسُولُ الله (صلّی الله علیه و آله و سلّم): «مَنْ ظَهَرَتْ عَلَیهِ النِّعَمُ فَلْیُکثِرِ الْحَمْدُ لله»31
● سند 4: قَالَ رَسُولُ الله (صلّی الله علیه و آله و سلّم): «لَا إِلَهَ إِلَّا الله نِصْفُ الْمِیزَانِ وَ الْحَمْدُ لله یَمْلَؤُهُ»32
● سند 5: عَنِ الْهَیثَمِ بْنِ وَاقِدٍ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ الله (علیه‌السلام) یقُولُ: «مَا أَنْعَمَ الله عَلَى عَبْدٍ بِنِعْمَةٍ بَالِغَةً مَا بَلَغَتْ فَحَمِدَ الله عَلَیهَا إِلَّا کانَ حَمْدُهُ لله أَفْضَلَ مِنْ تِلْکَ النِّعْمَةِ وَ أَعْظَمَ وَ أَوْزَنَ»33
● سند 6: قَالَ أَبُو عَبْدِ الله (علیه‌السلام): «مَا أَنْعَمَ الله عَلَى عَبْدٍ نِعْمَةً فَعَرَفَهَا بِقَلْبِهِ وَ جَهَرَ بِحَمْدِ الله عَلَیهَا فَفَرَغَ مِنْهَا حَتَّى یُؤْمَرَ لَهُ بِالْمَزِیدِ»34
● سند 7: قَالَ رَسُولُ الله (صلّی الله علیه و آله و سلّم): «مَنْ حَمَّدَ الله مِائَةَ مَرَّةٍ کانَ أَفْضَلَ مِنْ حُمْلَانِ مِائَةِ فَرَسٍ فِی سَبِیلِ الله بِسُرُجِهَا وَ لُجُمِهَا وَ رُکبِهَا»35
● سند 8: عَنْ رَسُولِ الله (صلّی الله علیه و آله و سلّم) «مَنْ حَمَّدَ الله مِائَةَ تَحْمِیدَةٍ کانَ أَفْضَلَ مِمَّنْ أَعْتَقَ مِائَةَ رَقَبَةٍ»36
● سند 9: قَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ (علیه‌السلام): «التَّسْبِیحُ نِصْفُ الْمِیزَانِ وَ الْحَمْدُ لله یَمْلَأُ الْمِیزَانَ»37
● سند 10: عَنْ أَبِی عَبْدِ الله (علیه‌السلام) قَالَ: «الطَّاعِمُ الشَّاکرُ لَهُ أَجْرُ الصَّائِمِ الْمُحْتَسِبِ وَ الْمُعَافَى الشَّاکرُ مِثْلُ الْمُبْتَلَى الصَّابِرِ»38
● سند 11: قَالَ رَسُولُ الله (صلّی الله علیه و آله و سلّم): «الطَّاعِمُ الشَّاکرُ أَفْضَلُ مِنَ الصَّائِمِ الصَّامِتِ»39
● سند 12: عَنْ أَبِی عَبْدِ الله (علیه‌السلام) قَالَ: «یَنْبَغِی لِلْمُؤْمِنِ أَنْ یکونَ فِیهِ ثَمَانُ خِصَالٍ وَقُوراً عِنْدَ الْهَزَاهِزِ صَبُوراً عِنْدَ الْبَلَاءِ شَکوراً عِنْدَ الرَّخَاءِ…»40
● سند 13: عَنْ عَمَّارٍ الدُّهْنِی قَالَ سَمِعْتُ عَلِی بْنَ الْحُسَینِ (علیه‌السلام) یقُولُ: «إِنَّ الله یُحِبُّ کلَّ قَلْبٍ حَزِینٍ وَ یُحِبُّ کلَّ عَبْدٍ شَکورٍ»41
● سند 14: قَالَ رَسُولُ الله (صلّی الله علیه و آله و سلّم): «مَا فَتَحَ الله عَلَى عَبْدٍ بَابَ شُکرٍ فَخَزَنَ عَنْهُ بَابَ الزِّیادَةِ»42
● سند 15: عَنْ أَبِی عَبْدِ الله (علیه‌السلام) قَالَ: «مَکتُوبٌ فِی التَّوْرَاةِ اشْکرْ مَنْ أَنْعَمَ عَلَیک وَ أَنْعِمْ عَلَى مَنْ شَکرَک فَإِنَّهُ لَا زَوَالَ لِلنَّعْمَاءِ إِذَا شُکرَتْ وَ لَا بَقَاءَ لَهَا إِذَا کفِرَتْ الشُّکرُ زِیادَةٌ فِی النِّعَمِ وَ أَمَانٌ مِنَ الْغِیرِ»43
● سند 16: قَالَ الْبَاقِرُ (علیه‌السلام): «مَا أَنْعَمَ الله عَلَى عَبْدٍ نِعْمَةً فَشَکرَهَا بِقَلْبِهِ إِلَّا اسْتَوْجَبَ الْمَزِیدَ قَبْلَ أَنْ یظْهِرَ شُکرَهُ عَلَى لِسَانِهِ»44
● سند 17: عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَجْلَانَ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ الله (علیه‌السلام) یقُولُ: «أَحْسِنُوا جِوَارَ النِّعَمِ» قُلْتُ: وَ مَا حُسْنُ جِوَارِ النِّعَمِ؟ قَالَ: «الشُّکرُ لِمَنْ أَنْعَمَ بِهَا وَ أَدَاءُ حُقُوقِهَا»45
● سند 18: عَنْ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ (علیه‌السلام) قَالَ: «إِذَا وَصَلَتْ إِلَیکُمْ أَطْرَافُ النِّعَمِ فَلَا تُنَفِّرُوا أَقْصَاهَا بِقِلَّةِ الشُّکرِ»46
● سند 19: قَالَ رَسُولُ الله (صلّی الله علیه و آله و سلّم): «الطَّاعِمُ الشَّاکرُ لَهُ مِنَ الْأَجْرِ کأَجْرِ الصَّائِمِ الْمُحْتَسِبِ وَ الْمُعَافَى الشَّاکرُ لَهُ مِنَ الْأَجْرِ کأَجْرِ الْمُبْتَلَى الصَّابِرِ وَ الْمُعْطَى الشَّاکرُ لَهُ مِنَ الْأَجْرِ کأَجْرِ الْمَحْرُومِ الْقَانِعِ»47
سوم: احکامی که نه تصریحی به وجوبش هست و نه از تأکید فراوان در آیات و روایات، برخوردار است ولی در بین فقها ـ بویژه اصولیون ـ بین وجوب یا استحبابش اختلاف است. این‌گونه احکام نیز در طبقه‌ی پنجم آمده است و مراعاتش ـ احتیاطاً ـ ضروری شمرده شده است.
نمونه‌ی 1 (حضور جمعی از مؤمنین در هنگام اجرای مجازات زنا):
برخی از فقهای عظام، حضور جمعی از مؤمنین را به هنگام اجرای حدّ شلاق و سنگسار مرد و زن زناکار، واجب می‌دانند؛ از آن جمله‌اند: شیخ مفید48، ابن ادریس49، علامه‌ی حلّی50 و فاضل هندی51. آیت الله خویی52 نیز وجوب حضور عدّه‌ای از مؤمنین را به هنگام اجرای حدّ زنا، استظهار نموده است.
برخی فقهای مذهب حنبلی مانند عبدالله بن قدامة المقدسی53 و منصور بن یونس البیهوتی54 نیز با استناد به ظاهر آیه‌ی 24 سوره‌ی نور تصریح نموده‌اند که امر «وَلْیَشْهَدْ» ظهور در وجوب حضور عدّه‌ای از مؤمنان، هنگام اجرای حدّ زنا دارد.
در مقابل، برخی دیگر از فقهای اسلامی، حضور عدّه‌ای را به هنگام اجرای حدّ زنا، مستحب دانسته‌اند که از آن جمله می‌توان به شیخ طوسی55، محقق حلی56، شهید اوّل57 و امام خمینی58 اشاره نمود. شیخ طوسی59 بر استحباب مذکور، ادعای اجماع نموده است.
از فقهای عامه نیز شافعی60 و مالک61 و برخی از فقهای مذهب حنفی مانند ابوبکر بن مسعود کاشانی62 و ابن عابدین63 نیز قائل به استحباب حضور عدّه‌ای به هنگام اجرای حدّ زنا شده‌اند.
قوانین عملی طبقه‌ی ششم نیز مانند قوانین عملی طبقه‌ی پنجم، بر دو مبنای اساسی، تنظیم شده است:
اول: احکامی که در روایت معتبر از آن به «حرام» یا همسنگ آن، مانند «شرک» و «کفر» تعبیر شده است ولی جمهور فقها ـ بویژه اصولیون ـ آن را حرام ندانسته‌اند. این احکام به احترام روایت معتبر، در جایگاهی فراتر از مکروه و فروتر از حرام نهاده شده است که گاهی از آن به «مکروه شدیده» یاد می‌شود. برای قرار گرفتن حکمی در این طبقه، یک روایت معتبر، کافی است.
نمونه‌ی 1: قَالَ رَسُولُ الله (صلّی الله علیه و آله و سلّم): «وَ الْإِنْکارُ هُوَ الْکفْرُ»64
نمونه‌ی 2: سُئِلَ الصَّادِقُ (علیه‌السلام) عَنِ الْقُصَّاصِ یَحِلُّ الِاسْتِمَاعُ لَهُمْ؟ فَقَالَ: «لَا»65
نمونه‌ی 3: عَنْ أَبِی عَبْدِ الله (علیه‌السلام) قَالَ: «صَاحِبُ هَذَا الْأَمْرِ لَا یُسَمِّیهِ بِاسْمِهِ إِلَّا کافِرٌ»66
نمونه‌ی 4: عَنْ مُوسَى بْنِ جَعْفَرٍ الْکاظِمِ (علیه‌السلام) قَالَ: «لَا تَأْخُذُوا مِنْ تُرْبَتِی شَیئاً لِتَتَبَرَّکوا بِهِ فَإِنَّ کُلَّ تُرْبَةٍ لَنَا مُحَرَّمَةٌ إِلَّا تُرْبَةَ جَدِّی الْحُسَینِ بْنِ عَلِی (علیه‌السلام)»67
نمونه‌ی 5: قَالَ رَسُولُ الله (صلّی الله علیه و آله و سلّم): «مَنْ کانَ فِی قَلْبِهِ حَبَّةٌ مِنْ خَرْدَلٍ مِنْ عَصَبِیةٍ بَعَثَهُ الله یوْمَ الْقِیامَةِ مَعَ أَعْرَابِ الْجَاهِلِیةِ»68
نمونه‌ی 6: عَنْ أَبِی عَبْدِ الله (علیه‌السلام) قَالَ: «کفَرَ بِالله مَنْ تَبَرَّأَ مِنْ نَسَبٍ وَ إِنْ دَقَّ»69
نمونه‌ی 7: قَالَ رَسُولُ الله (صلّی الله علیه و آله و سلّم): «أَیُّمَا مُسْلِمَینِ تَهَاجَرَا فَمَکثَا ثَلَاثاً لَا یَصْطَلِحَانِ إِلَّا کانَا خَارِجَینِ مِنَ الْإِسْلَامِ»70
نمونه‌ی 8: عَنْ رَسُولِ الله (صلّی الله علیه و آله و سلّم) فِی حَدِیثِ الْمَنَاهِی قَالَ: «یقُولُ الله عَزَّ وَ جَلَّ حَرَّمْتُ الْجَنَّةَ عَلَى الْمَنَّانِ»71
نمونه‌ی 9: عَنْ أَبِی سَعِیدٍ الْخُدْرِی قَالَ سَمِعْتُ رَسُولَ الله (صلی الله علیه و آله و سلم) یقُولُ: «أَعُوذُ بِالله مِنَ الْکفْرِ وَ الدَّینِ» قِیلَ: یا رَسُولَ الله أَ تَعْدِلُ الدَّینَ بِالْکفْرِ؟! قَالَ: «نَعَمْ»72
نمونه‌ی 10: قَالَ أَبُو عَبْدِ الله (علیه‌السلام): «السُّحْتُ أَنْوَاعٌ کثِیرَةٌ مِنْهَا کَسْبُ الْحَجَّامِ إِذَا شَارَطَ»73
نمونه‌ی 11: عَنْ أَبِی عَبْدِ الله (علیه‌السلام) قَالَ: «مَنْ بَاتَ سَاهِراً فِی کَسْبٍ وَ لَمْ یُعْطِ الْعَینَ حَظَّهَا مِنَ النَّوْمِ فَکَسْبُهُ ذَلِک حَرَامٌ»74
دوم: احکامی که از نهی فراوان در آیات و روایات، برخوردار است ولی جمهور فقها ـ بویژه اصولیون ـ به حرمت آن فتوا نداده‌اند.
…………………………………………………….
1. تهذیب الاحکام، شیخ طوسی، جلد 6، صفحه‌ی 42. ترجمه: امام باقر (علیه‌السلام) فرمودند: شیعیان ما را امر کنید به زیارت قبر حسین (علیه‌السلام) که روزی را زیاد و عمر را طولانی و حوادث بد را دفع می‌کند و رفتنش بر هر مؤمنی که اقرار به امامت از خدای تعالی برای آن حضرت دارد، واجب است.
2. کافی، محدث کلینی، جلد 2، صفحه‌ی 533. ترجمه: راوی می‌گوید: امام صادق (علیه‌السلام) فرمودند: بگو: «پناه می‌برم به خدا از شیطان رانده شده و پناه می‌برم به خدا از این که حاضر شوند. همانا خدا شنوای داناست». و بگو: خدایی جز خدای یگانه نیست، یکی است و شریکی برای او نیست. زنده می‌کند و می‌میراند و او بر هر چیزی تواناست». مردی عرض کرد: آیا [گفتن این ذکر] واجب است؟ فرمودند: بله واجب است و [زمان آن] محدود می‌باشد. قبل از طلوع خورشید و قبل از غروب خورشید، ده مرتبه می‌گویی و اگر از تو فوت شد، در روز یا شب قضایش را بجا آور.
3. سوره‌ی بقره، آیه‌ی 196.
4. وسائل الشیعه، شیخ حر عاملی، جلد 14، صفحه‌ی 297. ترجمه: امام صادق (علیه‌السلام) فرمودند: عمره بر مردم واجب است، به منزله‌ی حج بر کسی که توانایی‌اش را داشته باشد، برای این که خدای عز و جل می‌فرماید: حج و عمره را برای خدا به اتمام رسانید.
5. محاسن، محدث برقی، جلد 1، صفحه‌ی 225. ترجمه: امام صادق (علیه‌السلام) فرمودند: طلب دانش [مفید] واجب است.
6. کافی، محدث کلینی، جلد 2، صفحه‌ی 208. ترجمه: امام صادق (علیه‌السلام) فرمودند: بر مؤمن واجب است که خیرخواه مؤمن در پیشِ رو و پشتِ سرش باشد.
7. وسائل الشیعه، شیخ حر عاملی، جلد 21، صفحه‌ی 409. ترجمه: امام رضا (علیه‌السلام) در نامه به مأمون نوشتند: و عقیقه کردن برای نوزاد پسر و دختر، واجب است.
8. وسائل الشیعه، شیخ حر عاملی، جلد 21، صفحه‌ی 437. ترجمه: امیر المؤمنین (علیه‌السلام) فرمودند: اشکال ندارد زن ختنه نشود، ولی مرد چاره‌ای از آن ندارد.
9. روضة الواعظین، فتّال نیشابوری، جلد 2، صفحه‌ی 482. ترجمه: استاد اعظم (صلّی الله علیه و آله و سلّم) فرمودند: هر کس بدون وصیت بمیرد، به مرگ جاهلیت مرده است.
10. کافی، محدث کلینی، جلد 2، صفحه‌ی 670. ترجمه: امام صادق (علیه‌السلام) فرمودند: جواب نامه دادن واجب است، مانند جواب سلام.
11. تهذیب الاحکام، شیخ طوسی، جلد 3، صفحه‌ی 7. ترجمه: امام صادق (علیه‌السلام) فرمودند: کسی که در نماز جمعه، سوره‌های جمعه و منافقون بخواند، نماز جمعه‌ای برایش نیست.
12. سوره‌ی بقره، آیه‌ی 152. ترجمه: پس مرا یاد کنید [تا] شما را یاد کنم و شکرانهام را به جاى آرید و با من ناسپاسى نکنید.
13. سوره‌ی بقره، آیه‌ی 172. ترجمه: و اگر تنها او را مىپرستید خدا را شکر کنید.
14. سوره‌ی نساء، آیه‌ی 147. ترجمه: اگر سپاس بدارید و ایمان آورید خدا مىخواهد با عذاب شما چه کند و خدا همواره سپاسپذیر [=حقشناس] داناست.
15. سوره‌ی اعراف، آیه‌ی 16 و 17. ترجمه: گفت پس به سبب آنکه مرا به بیراهه افکندى من هم براى [فریفتن] آنان حتما بر سر راه راست تو خواهم نشست. آنگاه از پیش رو و از پشتسرشان و از طرف راست و از طرف چپشان بر آنها مىتازم و بیشترشان را شکرگزار نخواهى یافت.
16. سوره‌ی ابراهیم، آیه‌ی 7. ترجمه: و آنگاه که پروردگارتان اعلام کرد که اگر واقعا سپاسگزارى کنید [نعمت] شما را افزون خواهم کرد و اگر ناسپاسى نمایید قطعا عذاب من سخت خواهد بود.
17. سوره‌ی نحل، آیه‌ی 114. ترجمه: و نعمت خدا را اگر تنها او را مىپرستید شکر گزارید.
18. سوره‌ی مؤمنون، آیه‌ی 78. ترجمه: و اوست آن کس که براى شما شنوایی و بینایی و ادراک دل پدید آورد، چه اندک سپاسگزارید.
19. سوره‌ی نمل، آیه‌ی 40. ترجمه: و هر کس سپاس گزارد تنها به سود خویش سپاس مىگزارد و هر کس ناسپاسى کند بىگمان پروردگارم بىنیاز و کریم است.
20. سوره‌ی عنکبوت، آیه‌ی 17. ترجمه: و او را بپرستید و وى را سپاس گویید که به سوى او بازگردانیده مىشوید.
21. سوره‌ی لقمان، آیه‌ی 12. ترجمه: و به راستى لقمان را حکمت دادیم که خدا را سپاس بگزار و هر که سپاس بگزارد تنها براى خود سپاس مىگزارد و هر کس کفران کند در حقیقت خدا بىنیاز ستوده است.
22. سوره‌ی لقمان، آیه‌ی 14. ترجمه: و انسان را در باره پدر و مادرش سفارش کردیم مادرش به او باردار شد سستى بر روى سستى و از شیر باز گرفتنش در دو سال است [آرى به او سفارش کردیم] که شکرگزار من و پدر و مادرت باش که بازگشت [همه] به سوى من است.
23. سوره‌ی سجده، آیه‌ی 9. ترجمه: آنگاه او را درستاندام کرد و از روح خویش در او دمید و براى شما گوش و دیدگان و دلها قرار داد چه اندک سپاس مىگزارید.
24. سوره‌ی سبأ، آیه‌ی 13. ترجمه: اى خاندان داوود شکرگزار باشید و از بندگان من اندکى سپاسگزارند.
25. سوره‌ی سبأ، آیه‌ی 15. ترجمه: از روزى پروردگارتان بخورید و او را شکر کنید.
26. سوره‌ی یس، آیه‌ی 35. ترجمه: تا از میوه آن و [از] کارکرد دستهاى خودشان بخورند آیا باز [هم] سپاس نمىگزارند.
27. سوره‌ی زمر، آیه‌ی 66. ترجمه: بلکه خدا را بپرست و از سپاسگزاران باش.
28. سوره‌ی قمر، آیه‌ی 34 و 35. ترجمه: ما بر [سر] آنان سنگبارانى [انفجارى] فروفرستادیم [و] فقط خانواده لوط بودند که سحرگاهشان رهانیدیم. [و این] رحمتى از جانب ما بود هر که سپاس دارد بدینسان [او را] پاداش مىدهیم.
29. کافی، محدث کلینی، جلد 2، صفحه‌ی 503. ترجمه: راوی به امام صادق (علیه‌السلام) عرض کردم: کدام در نزد خدای عز و جل محبوب‌تر است؟ فرمودند: این که او را ستایش کنی.
30. ثواب الاعمال و عقاب الاعمال، شیخ صدوق، صفحه‌ی 25. ترجمه: امام باقر (علیه‌السلام) از پدرانشان از استاد اعظم (صلّی الله علیه و آله و سلّم) فرمودند: همانا خدای عز و جل بهشت را بر جوانی که بسیار در آینه بنگرد و بسیار ستایش خدا کند، واجب ساخته است.
31. وسائل الشیعه، شیخ حر عاملی، جلد 7، صفحه‌ی 174. ترجمه: امام صادق (علیه‌السلام) از پدرانشان از استاد اعظم (صلّی الله علیه و آله و سلّم) فرمودند: کسی که نعمت‌ها بر او ظاهر شد، بسیار ستایش الهی کند.
32. امالی، شیخ طوسی، صفحه‌ی 19. ترجمه: استاد اعظم (صلّی الله علیه و آله و سلّم) فرمودند: [حقیقت ذکر] «خدایی جز خدای یگانه نیست»، نصف میزان [اعمال] است و [حقیقت ذکر] «ستایش خدای راست» آن را پر می‌کند.
33. ثواب الاعمال و عقاب الاعمال، شیخ صدوق، صفحه‌ی 182. ترجمه: راوی می‌گوید: از امام صادق (علیه‌السلام) شنیدم که می‌فرمودند: خدای تعالی هیچ نعمتی به بنده‌ای نمی‌دهد ـ هر چند بزرگ باشد ـ که بر آن خدا را ستایش کند، مگر این که ستایش او برای خدای تعالی، برتر و عظیم‌تر و سنگین‌تر از آن نعمت خواهد بود.
34. وسائل الشیعه، شیخ حر عاملی، جلد 7، صفحه‌ی 175. ترجمه: امام صادق (علیه‌السلام) فرمودند: هر گاه خدای تعالی بر بنده‌ای نعمت دهد و او به قلبش آن را بشناسد و صدا به ستایش الهی بلند کند، هنوز از ستایش الهی فراغ نمی‌شود که امر به زیاد شدن نعمتش می‌رسد.
35. کافی، محدث کلینی، جلد 2، صفحه‌ی 505. ترجمه: استاد اعظم (صلّی الله علیه و آله و سلّم) فرمودند: کسی که خدای تعالی را صد مرتبه ستایش کند، برتر از کسی است که صد اسب با زین و مهار و سوارکار در راه خدا بفرستد.
36. محاسن، محدث برقی، جلد 1، صفحه‌ی 43. ترجمه: استاد اعظم (صلّی الله علیه و آله و سلّم) فرمودند: کسی که خدای تعالی را صد مرتبه ستایش کند، برتر از کسی است که صد برده آزاد کند.
37. کافی، محدث کلینی، جلد 2، صفحه‌ی 506. ترجمه: امیر المؤمنین (علیه‌السلام) فرمودند: تسبیح، نصف میزان است و ستایش الهی، میزان را پر می‌کند.
38. ثواب الاعمال و عقاب الاعمال، شیخ صدوق، صفحه‌ی 182. ترجمه: امام صادق (علیه‌السلام) فرمودند: کسی که غذا می‌خورد و خدای را شکر می‌کند، پاداش کسی دارد که روزه گرفته است و کسی که در عافیت شاکر است، مانند گرفتار صبرکننده است.
39. محاسن، محدث برقی، جلد 2، صفحه‌ی 435. ترجمه: استاد اعظم (صلّی الله علیه و آله و سلّم) فرمودند: کسی که غذا می‌خورد و شکر می‌کند، برتر از روزه‌داری است که [از گفتن شکر] ساکت است.
40. وسائل الشیعه، شیخ حر عاملی، جلد 15، صفحه‌ی 185. ترجمه: شایسته است هشت خصلت در مؤمن باشد، در هنگام حوادث، با وقار باشد؛ در وقت بلاها، صبور باشد؛ در هنگام گشایش، شکور باشد…
41. کافی، محدث کلینی، جلد 2، صفحه‌ی 99. ترجمه: راوی می‌گوید: از امام سجاد (علیه‌السلام) شنیدم که می‌فرمودند: خدای تعالی هر دل غمگین [برای چیزهای واقعی] و هر بنده‌ی شکرگزار را دوست دارد.
42. کافی، محدث کلینی، جلد 2، صفحه‌ی 94. ترجمه: استاد اعظم (صلّی الله علیه و آله و سلّم) فرمودند: خدای تعالی درِ شکر را بر بنده‌ای نگشود که درِ زیاد شدن را بر او ببندد.
43. کافی، محدث کلینی، جلد 2، صفحه‌ی 94. ترجمه: امام صادق (علیه‌السلام) فرمودند: در تورات [تحریف‌نشده] نوشته شده است: از کسی که به تو نعمت می‌دهد، شکرگزاری کن و بر کسی که از تو شکرگزاری می‌کند، نعمت بده که نعمت اگر شکرگزاری شود، زوال نمی‌یابد و بقایی ندارد اگر ناسپاسی شود. شکرگزاری [مایه‌ی] زیادی در نعمت و ایمنی از تغییر یافتن آن است.
44. وسائل الشیعه، شیخ حر عاملی، جلد 16، صفحه‌ی 311. ترجمه: امام باقر (علیه‌السلام) فرمودند: نعمت نمی‌دهد خدا بر بنده‌ای پس شکر آن را بجا آورد به قلبش، مگر این که مستوجب زیادی شود قبل از این که شکرش را بر زبانش ظاهر سازد.
45. کافی، محدث کلینی، جلد 4، صفحه‌ی 38. ترجمه: راوی می‌گوید: از امام صادق (علیه‌السلام) شنیدم که فرمودند: همسایگی نعمت‌ها را نیکو بدارید. گفتم: نیکو همسایگی نعمت‌ها چگونه است؟ فرمودند: شکرگزاری برای کسی که آن نعمت را داده و پرداختن حقوقش.
46. نهج البلاغه، سید رضی (صبحی صالح)، حکمت 14. ترجمه: امیر المؤمنین (علیه‌السلام) فرمودند: هر گاه قسمت‌های از نعمت به شما رسید، انتهایش را با کم شکر کردن، فراری ندهید.
47. کافی، محدث کلینی، جلد 2، صفحه‌ی 94. ترجمه: استاد اعظم (صلّی الله علیه و آله و سلّم) فرمودند: غذاخورنده‌ی شکرگزار، مانند پاداش روزه‌دار خودنگهدار دارد و عافیت‌مند شکرگزار، مانند پاداش گرفتار صبرکننده دارد و عطاشده‌ی شکرگزار، مانند پاداش محروم‌شده‌ی قناعت‌پیشه دارد.
48. المقنعه، شیخ مفید، صفحه‌ی 780.
49. السرائر، ابن ادریس، جلد 3، صفحه‌ی 453.
50. قواعد الاحکام، علامه حلی، جلد 3، صفحه‌ی 529 و 530.
51. کشف اللثام، فاضل هندی، جلد 2، صفحه‌ی 401.
52. مبانی تکملة المنهاج، آیة‌الله خویی، جلد 1، صفحه‌ی 220 و 221.
53. الکافی فی فقه الامام احمد بن حنبل، مقدسی، جلد 4، صفحه‌ی 96.
54. کشف القناع، بیهوتی، جلد 6، صفحه‌ی 108.
55. النهایة، شیخ طوسی، صفحه‌ی 701.
56. شرایع الاسلام، محقق حلی، جلد 3، صفحه‌ی 157.
57. اللمعة الدمشقیة، شهید اول، جلد 9، صفحه‌ی 95.
58. تحریر الوسیلة، امام خمینی، جلد 2، صفحه‌ی 443.
59. الخلاف، شیخ طوسی، جلد 5، صفحه‌ی 374.
60. التهذیب فی فقه الامام الشافعی، حسین بن مسعود بن محمد بن الفراء، جلد 7، صفحه‌ی 326.
61. الفقه الاسلامی و ادلّته، وهبه الزحیلی، جلد 6، صفحه‌ی 64.
62. بدائع الصنائع، کاشانی، جلد 7، صفحه‌ی 60.
63. حاشیة ردّ المختار، این عابدین، جلد 4، صفحه‌ی 174.
64. کافی، محدث کلینی، جلد 1، صفحه‌ی 401. ترجمه: استاد اعظم (صلّی الله علیه و آله و سلّم) فرمودند: انکار [سخنان استادان منهاج فردوسیان (علیهم‌السلام) ] کفر است.
65. وسائل الشیعه، شیخ حر عاملی، جلد 17، صفحه‌ی 153. ترجمه: از امام صادق (علیه‌السلام) سؤال شد آیا گوش دادن به قصه‌گوها حلال است؟ فرمودند: نه.
66. کافی، محدث کلینی، جلد 1، صفحه‌ی 333. ترجمه: امام صادق (علیه‌السلام) فرمودند: صاحب این امر را نام نمی‌برد مگر کافر.
67. عیون اخبار الرضا (علیه‌السلام)، جلد 1، صفحه‌ی 104. ترجمه: امام کاظم (علیه‌السلام) فرمودند: از خاک قبر من چیزی برای تبرک بر ندارید. همانا هر خاکی برای ما حرام است جز خاک جدّم حسین بن علی (علیهماالسلام).
68. کافی، محدث کلینی، جلد 2، صفحه‌ی 308. ترجمه: استاد اعظم (صلّی الله علیه و آله و سلّم) فرمودند: هر کس در قلبش به قدر دانه‌ی خردلی تعصب باشد، خدای تعالی او را در روز قیامت با اعراب جاهلیت برانگیخته خواهد کرد.
69. کافی، محدث کلینی، جلد 2، صفحه‌ی 350. ترجمه: امام صادق (علیه‌السلام) فرمودند: کسی که از نسبش هر چند دقیق باشد بیزاری بجوید، به خدای تعالی کافر شده است.
70. کافی، محدث کلینی، جلد 2، صفحه‌ی 345. ترجمه: استاد اعظم (صلّی الله علیه و آله و سلّم) فرمودند: هر دو مسلمانی که قهر کنند و بعد از سه روز، آشتی نکنند، از اسلام بیرون می‌روند.
71. من لایحضره الفقیه، شیخ صدوق، جلد 4، صفحه‌ی 17. ترجمه: استاد اعظم (صلی الله علیه و آله و سلم) در ضمن حدیث مناهی فرمودند: خدای عز و جل می‌فرماید: بهشت را بر منت‌گذار حرام کردم.
72. علل الشرایع، شیخ صدوق، جلد 2، صفحه‌ی 528. ترجمه: راوی می‌گوید: از استاد اعظم (صلی الله علیه و آله و سلم) شنیدم که فرمودند: به خدا پناه می‌برم از کفر و قرض، گفته شد ای پیامبر خدا، آیا قرض را با کفر برابر می‌کنید؟ فرمودند: بله.
73. کافی، محدث کلینی، جلد 5، صفحه‌ی 127. ترجمه: امام صادق (علیه‌السلام) فرمودند: حرام، انواع زیادی دارد، از آن جمله است درآمد حجامت‌گر اگر دستمزدش را شرط کند.
74. کافی، محدث کلینی، جلد 5، صفحه‌ی 127. ترجمه: امام صادق (علیه‌السلام) فرمودند: کسی که تمام شب را برای کسب در آمد بیدار باشد و بهره‌ی چشم از خواب را به او ندهد، در آمدش حرام است.