بسمه تعالی
سلام
گر چه می‌دانم که سؤالم منهاجی نیست و شما معمولا به سؤالات غیر منهاجی پاسخ نمی‌دهید ولی خواهش می‌کنم مراتب علمی حوزه را برایم توضیح دهید یعنی مثلاً آیت الله به چه کسی می‌گویند و همینطور حجت الاسلام و …
خیلی ممنونم از این که به نامه‌ام جواب خواهید داد.
************
باسمه تعالی
سلام علیکم
همان‌طور که خودتان اشاره کرده‌اید، این سؤال شما غیر منهاجی است و جا دارد جواب ندهم ولی به احترام خواهشتان به اختصار عرض می‌کنم:
طلبه: کسی که وارد حوزه‌ی علمیه شده و شروع به تحصیل علوم ادبی عرب نموده است تا کتاب «شرح لمعه». (حدود پنج سال اول)
افضل الطلاب: طلبه‌ای که «شرح لمعه» و کتاب‌های هم‌ردیفش مانند «مطول» و «قوانین» می‌خواند. (حدود هفت سال بعد از ورود به حوزه)
ثقة الاسلام: طلبه‌ای که مشغول تحصیل کتاب‌های «رسائل»، «مکاسب» و «کفایة الاصول» باشد. (حدود ده سال بعد از ورود به حوزه)
حجة الاسلام: طلبه‌ای که مشغول درس خارج فقه و اصول است.
حجة الاسلام و المسلمین: طلبه‌ای که یک دوره درس خارج (که حدود پانزده تا بیست سال طول می‌کشد) را گذرانده و نزدیک به اجتهاد است.
آیت الله: طلبه‌ای که موفق به کسب تصدیق اجتهاد شود یعنی آنقدر درس خوانده که خودش به تأیید استادانش می‌تواند احکامش را به صورت مستقیم از ادله‌ی چهارگانه (کتاب، سنت، عقل و اجماع) استخراج کند و تقلید بر او حرام است.
آیت الله العظمی: طلبه‌ای که علاوه بر داشتن اجتهاد، از جامعیت خاصی نسبت به قرآن و سنت برخوردار است و چون با اقبال عمومی شاگردان و مردم روبرو شده، نظرات فقهی‌اش را در قالب «رساله‌ی توضیح المسائل» منتشر می‌کند تا کسانی که لازم است تقلید کنند، احکامشان را بر طبق نظر او انجام دهند. به چنین کسی «مرجع تقلید» هم گفته می‌شود.
البته توجه داشته باشید این رتبه‌بندی‌ها در قدیم مرسوم بوده و الان خیلی مراعات نمی‌شود.
بعضی ترکیبات ناهمگون هم جدیداً باب شده مثل «آیت الله دکتر» یا «حجة الاسلام دکتر» که نشان از اجتماع سنت و مدرنیته دارد مثل این که بگویند: «میرزا اسد الله خانِ فشن» یا «بی بی قلم نساءِ مانکن»!
موفق باشید
حاج فردوسی