بسم الله الرحمن الرحیم
سلام علیکم
١. محدث کیست؟
٢. آیا شیخ عباس قمی رحمت الله علیه، محدث بود؟
با تشکر فراوان
************
باسمه تعالی
سلام علیکم
جواب 1: هر قومی برای خودشان، مصطلحاتی دارند که باید معنی آن اصطلاح را از خودشان پرسید ولی آنچه در نزد ما مشهور و متداول است، چهار لفظ «راوی»، «محدّث»، «حدیثی» و «فقیه» است؛ که به تعریف اجمالی هر کدام می‌پردازیم:
روای: کسی است که از استاد اعظم (صلی الله علیه و آله و سلّم) یا ائمه‌ی طاهرین (علیهم‌السلام) سخنی را شنیده است و برای دیگران، بازگو می‌نماید. همچنین به کسی که حدیث را از «راوی» می‌شنود و برای دیگران بازگو می‌کند نیز «راوی» گفته می‌شود. پس اکثر قریب به اتفاق روایات، بیش از یک راوی دارند. مثلاً در این روایت:
ابْنِ الْقَدَّاحِ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ جَمِیلِ بْنِ دَرَّاجٍ عَنْ زُرَارَةَ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ (علیه‌السلام) قَالَ: «أَیُّمَا مُؤْمِنٍ حَافَظَ عَلَی صَلَاةِ الْفَرِیضَةِ فَصَلَّاهَا لِوَقْتِهَا فَلَیْسَ هُوَ مِنَ الْغَافِلِینَ» [محاسن، محدث برقی، جلد 1، صفحه‌ی 50، باب ثواب المحافظة علی الصلاة]
ابن قداح، حسن بن محبوب، جمیل بن درّاج و زراره (رحمة الله علیهم اجمعین)، «راوی» هستند.
محدّث: کسی است که روایت را از آخرین راوی، شنیده و در کتابش ثبت نموده است. پس از این کار، سلسله‌ی روات، منقطع شده و ارجاعات، به کتاب محدث است. مثلاً مرحوم محمد بن یعقوب کلینی (ره) روایات زیادی را از راویان مختلف، شنیده و در کتاب با عظمتش به نام «کافی» ثبت نموده است. پس از مرحوم کلینی (ره) ارجاع احادیث به راوی نیست بلکه به کتاب کافی است و البته راویان آن حدیث، در کتاب کافی، ثبت است. سلسله‌ی راویان و محدثان، نهایتاً تا اواخر قرن پنجم امتداد می‌یابد.
حدیثی: کسی است که بیشتر عمر خود را در مطالعه و جمع‌آوری و دسته‌بندی احادیث شریفه صرف کرده است. این افراد، تماماً با کتاب‌های حدیثی در ارتباطند و آثارشان، واسطه‌ای برای ارائه‌ی بهتر و منظم‌تر احادیث است. اینان، نه امامان را دیده‌اند و نه راویان را دیده‌اند و نه حتی محدثان را. افرادی همانند علامه مجلسی، سید هاشم بحرانی، شیخ حرّ عاملی، شیخ حسین نوری، شیخ علی نمازی و شیخ عباس قمی را می‌توان از این گروه برشمرد.
فقیه: کسی است که کاری به جمع‌آوری روایت و دسته‌بندی آن ندارد ولی با مطالعه‌ی فنّی روایات، درست و نادرست آن را مورد دقت قرار داده و مطالعه‌اش در روایات، به منظور استخراج و استنباط حلال و حرام فقهی است.
جواب 2: لفظ دقیق در مورد مرحوم حاج شیخ عباس قمی (ره) این است که ایشان را «حدیثی» بخوانیم ولی به جهت سنگین بودن تلفّظ و احتمال اشتباه با حدیث نکره، بیشتر به لفظ «محدّث» خوانده می‌شود. مثلاً به جای این که نوشته شود: «در حدیثی که حدیثی قمی (ره) در منتهی الآمال آورده، آمده است…» نوشته می‌شود: «در حدیثی که محدّث قمی (ره) در منتهی الآمال آورده، آمده است …»؛ همچنین است «محدث نوری»، «محدث بحرانی» و «محدث عاملی» که جملگی، «حدیثی» هستند ولی مجازاً به «محدّث» خوانده می‌شوند.
موفق باشید
حاج فردوسی