باسمه تعالی
با سلام و دعای خیر
حاج فردوسی این سؤالات مربوط به دهها نفر از دوستان دانشجوی ماست که به بنده میدهند و من از میان آنها مواردی را که تخصصی است، برای جنابعالی ارسال مینمایم، تمنا دارم مثل همیشه، بزرگواری فرموده به پاسخ، خوشوقتمان فرمایید. چون میدانم مشاغلتان زیاد است، میروم سر اصل مطلب و سؤالات را مختصر عرض میکنم. با سپاس.
1 ـ در زیارت قبور غیر ائمه مثل امامزادهها و مؤمنین و پدر و مادر و یا جدّ و جدّه، عمل و ذکر راجح چیست؟
2 ـ آیا این اذکاری که ما برای اموات میخوانیم از سور قرآنی تا صلوات و دعای خیر، تأثیر در برزخ و آخرت او دارد؟
3 ـ آیا این تأثیر، بستگی به پاکی ذاکر دارد؟ مثلاً اگر مسلمانی که عادت به غیبت دارد، یا عادت به نگاه نامحرم دارد هم ذکری بگوید آن ذکر اثر دارد؟
4 ـ آیا حضور قلب ذاکر هم در تأثیر ذکر بر اموات مؤثر است؟ مثلاً ممکن است به خاطر عدم حضور قلب، ثواب آن ذکر به روح اموات نرسد؟
5 ـ با توجه به اینکه امام در مقامی است که ما فوق آن در میان مخلوقات الهی متصور نمیباشد و فصائل و درجاتی دارد که به تصریح خود آن ذوات مقدسه، نیل به معرفتشان هم محال است، و از سویی خود قرآن ناطق است و حقیقت نماز و روزه است و حقیقت ذکر است و …کما هو المشهود فی تراث الشیعة و منابع الحدیثی المعتمد، اینکه یک مسلمان و شیعه قرآنی و یا ذکری و صلواتی برای شادی روح امام میخواند چه تأثیری بر آن ارواح طیبه دارد؟
با سپاس مجدد
************
باسمه تعالی
سلام علیکم
جواب 1: یکی از بهترین و معتبرترین کارهایی که میشود در هنگام زیارت قبور غیر ائمه انجام داد، خواندن هفت مرتبه سورهی قدر است، به دلیل این روایات:
● سند 1: عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ قَالَ کنْتُ أَنَا وَ إِبْرَاهِیمُ بْنُهاشِمٍ فِی بَعْضِ الْمَقَابِرِ إِذْ جَاءَ إِلَی قَبْرٍ فَجَلَسَ مُسْتَقْبِلَ الْقِبْلَةِ ثُمَّ وَضَعَ یدَهُ عَلَی الْقَبْرِ فَقَرَأَ سَبْعَ مَرَّاتٍ إِنَّا أَنْزَلْنَاهُ ثُمَّ قَالَ: حَدَّثَنِی صَاحِبُ هَذَا الْقَبْرِ وَ هُوَ مُحَمَّدُ بْنُ إِسْمَاعِیلَ بْنِ بَزِیعٍ أَنَّهُ مَنْ زَارَ قَبْرَ مُؤْمِنٍ فَقَرَأَ عِنْدَهُ سَبْعَ مَرَّاتٍ إِنَّا أَنْزَلْنَاهُ غَفَرَ الله لَهُ وَ لِصَاحِبِ الْقَبْرِ. [ثواب الأعمال و عقاب الأعمال، شیخ صدوق، صفحهی 199، باب ثواب زیارة قبر المؤمن]
ترجمه: احمد بن محمد میگوید با ابراهیم بن هاشم در بعضی قبرستانها بودیم که به نزد قبری آمد و رو به قبله نشست و دستش را بر قبر نهاد و هفت مرتبه سورهی قدر خواند. سپس گفت: صاحب این قبر که محمد بن اسماعیل بن بزیع است، برایم حدیث کرد که هر کس قبر مؤمنی را زیارت کند و در نزد قبرش هفت مرتبه سورهی قدر بخواند، خدای تعالی او و صاحب قبر را میآمرزد.
● سند 2: عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَحْمَدَ قَالَ کنْتُ بِفَیدَ فَمَشَیتُ مَعَ عَلِی بْنِ بِلَالٍ إِلَی قَبْرِ مُحَمَّدِ بْنِ إِسْمَاعِیلَ بْنِ بَزِیعٍ فَقَالَ لِی عَلِی بْنُ بِلَالٍ قَالَ لِی صَاحِبُ هَذَا الْقَبْرِ عَنِ الرِّضَا (علیهالسلام) قَالَ: «مَنْ أَتَی قَبْرَ أَخِیهِ ثُمَّ وَضَعَ یدَهُ عَلَی الْقَبْرِ وَ قَرَأَ إِنَّا أَنْزَلْنَاهُ فِی لَیلَةِ الْقَدْرِ سَبْعَ مَرَّاتٍ أَمِنَ یوْمَ الْفَزَعِ الْأَکبَرِ» أَوْ «یوْمَ الْفَزَعِ» [کافی شریف، محدث کلینی، جلد 3، صفحهی 229، باب زیارة القبور]
ترجمه: محمد بن احمد میگوید در قبرستان بودم پس با علی بن بلال به سوی قبر محمد بن اسماعیل بن بزیع رفتم. پس علی بن بلال به من گفت: صاحب این قبر از امام رضا (علیهالسلام) برایم روایت کرد که فرمودند: هر کس به نزد قبر برادر [دینی]اش برود و دست بر قبرش بگذارد و هفت مرتبه سورهی قدر بخواند، در روز قیامت، ایمن خواهد بود.
● سند 3: عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَحْمَدَ بْنِ یَحْیَی قَالَ: کُنْتُ بِفَیْدَ، فَقَالَ لِی مُحَمَّدُ بْنُ عَلِیِّ بْنِ بِلَالٍ، مَرَّ بِنَا إِلَی قَبْرِ مُحَمَّدِ بْنِ إِسْمَاعِیلَ بْنِ بَزِیعٍ لِنَزُورَهُ، فَلَمَّا أَتَیْنَاهُ جَلَسَ عِنْدَ رَأْسِهِ مُسْتَقْبِلَ الْقِبْلَةِ وَ الْقَبْرُ أَمَامَهُ، ثُمَّ قَالَ أَخْبَرَنِی صَاحِبُ هَذَا الْقَبْرِ، یَعْنِی مُحَمَّدَ بْنَ إِسْمَاعِیلَ بْنِ بَزِیعٍ، أَنَّهُ سَمِعَ أَبَا جَعْفَرٍ (ع) یَقُولُ: «مَنْ زَارَ قَبْرَ أَخِیهِ الْمُؤْمِنِ فَجَلَسَ عِنْدَ قَبْرِهِ وَ اسْتَقْبَلَ الْقِبْلَةَ وَ وَضَعَ یَدَهُ عَلَی الْقَبْرِ وَ قَرَأَ إِنَّا أَنْزَلْناهُ فِی لَیْلَةِ الْقَدْرِ سَبْعَ مَرَّاتٍ أَمِنَ مِنَ الْفَزَعِ الْأَکْبَرِ» [إختیار معرفة الرجال (رجال الکشی)، کشی، صفحهی 564]
ترجمه: محمد بن احمد میگوید در قبرستان بودم که محمد بن علی از من خواست به زیارت قبر محمد بن اسماعیل بن بزیع برویم. چون به نزد قبرش رسیدیم، در جانب سر قبر و رو به قبله در حالی نشست که قبر، در مقابلش بود. سپس گفت: صاحب این قبر یعنی محمد بن اسماعیل بن بزیع خبر داد به من که از ابوجعفر (علیهالسلام) شنیده است که فرمودند: هر کس قبر برادر مؤمنش را زیارت کند و در نزد قبر بنشیند و رو به قبله، دستش را بر قبر بگذارد و هفت مرتبه سورهی قدر بخواند، از فزع اکبر [هول و هراس عظیم روز قیامت]، امان خواهد یافت.
● سند 4: قَالَ الرِّضَا (علیهالسلام): «مَا مِنْ عَبْدٍ زَارَ قَبْرَ مُؤْمِنٍ فَقَرَأَ عِنْدَهُ إِنَّا أَنْزَلْنَاهُ فِی لَیلَةِ الْقَدْرِ سَبْعَ مَرَّاتٍ إِلَّا غَفَرَ الله لَهُ وَ لِصَاحِبِ الْقَبْرِ» [من لا یحضره الفقیه، شیخ صدوق، جلد 1، صفحهی 181، باب التعزیة و الجزع عند المصیبة و زیارة القبور و النوح و المأتم]
ترجمه: امام رضا (علیهالسلام) فرمودند: هیچ بندهای نیست که قبر مؤمنی را زیارت کند و در نزد قبرش هفت مرتبه سورهی قدر بخواند، مگر این که خدای تعالی او و صاحب قبر را میآمرزد.
جواب 2: برای رسیدن به پاسخ این سؤال، توجه شما را به قواعد 2896 تا 2902 از مجموعهی قواعد نظری منهاج فردوسیان، جلب میکنم و توصیهی اکید دارم حتماً برای اصلاح دیدگاههای خود، این کتاب را مکرر در مکرر، مطالعه نمایید. این قواعد، از تصریحات آیات قرآن کریم و روایات معتبر شیعه، جمعآوری شده است:
قاعدهی 2896 (2): در منهاج فردوسیان اعتقاد دارند؛ {کارهای خیری که زندگان به مردگان هدیه میکنند، مانند:} نماز، روزه، حج، صدقه، نیکوکاری و دعا به مُردگان میرسد.
قاعدهی 2897 (2): در منهاج فردوسیان اعتقاد دارند؛ نماز خواندن {و سایر کارهای خیری} که به نیابت از مردگان انجام میشود، موجب برداشته شدن تنگی از آنان و گشایش در حالشان میگردد.
قاعدهی 2898 (2): در منهاج فردوسیان اعتقاد دارند؛ همانطور که زندهها از هدیه گرفتن خوشحال میشوند، مردگان نیز از طلب رحمت و استغفار {و کارهای خیری که زندگان برایشان میفرستند}، خوشحال میگردند.
قاعدهی 2900 (2): در منهاج فردوسیان اعتقاد دارند؛ هر گاه منهاجی زندهای به نیت منهاجی مُردهای صدقه بدهد، خدای تعالی جبرئیل را امر میکند تا هفتاد هزار فرشته که در دست هر یک طَبَقی است را به سوی قبر آن مُرده بفرستد تا {به سبب ثواب آن صدقه} قبرش نورانی گردد و بهرههای فراوان یابد.
قاعدهی 2901 (2): در منهاج فردوسیان اعتقاد دارند؛ عمل صالحی که زندگان برای مُردگان میفرستند ـ حتی اگر آن مُردگان، ناصبی باشد ـ به حالشان نفع میرساند.
قاعدهی 2902 (2): در منهاج فردوسیان اعتقاد دارند؛ مُردگان میفهمند چه کسی برایشان خیرات فرستاده است و اگر از او ناراضی باشند، راضی میشوند.
جواب 3: قطعاً تقوا و طهارت کسی که کار خیر انجام میدهد، در نورانی کردن و بارور نمودن آن عمل، نقش اساسی دارد زیرا به تصریح قرآن کریم، خدای تعالی فقط از پرهیزکاران قبول میکند؛ ولی اینطور هم نیست که اگر کسی آلوده به برخی گناهان باشد، خیراتش اصلاً به حال اموات، سودی نداشته باشد، بلکه سود دارد، ولی نه به اندازهی خیرات انسانهای باتقوا.
جواب 4: در روایات شریفه فرمودهاند که خدای تعالی، دعایی که از قلب غافل برخیزد را مستجاب نمیکند. پس هر کس بدون قصد جدّی و از روی غفلت، برای زنده یا مرده، دعا کند، آن دعا، ارزشی ندارد و به جایی نمیرسد. البته در مورد تلاوت قرآن یا صلوات، چنین مطلبی به خاطر ندارم ولی قدر متیقن، اگر تلاوت قرآن و صلوات هم با حضور قلب و با توجه به معانی بلند آن باشد، تأثیر بیشتر و بهتری در گوینده میگذارد و لابد، پاداش بالاتری نصیب مردهای که به او هدیه میشود، خواهد شد.
جواب 5: برای این سؤال، جوابهای مختلفی گفتهاند، از جمله این که درجات بهشت، تمامی ندارد و حتی فردوس اعلی نیز دارای رتبههای بسیاری است و با تلاوت و ذکر و صلوات، رتبهی اولیای الهی، در بهشت بالاتر میرود.
همچنین گفتهاند این اعمال، تحفههایی است که ارادت ما را اثبات میکند و فایدهاش در اصل، برای خودمان است نه آن بزرگواران.
ولی توجه به این مطلب، مأمورٌ به ما نیست. یعنی به ما دستور ندادهاند کشف کنیم صلوات و تلاوت ما، به چه کیفیتی به حال اولیای الهی، فایده میرساند. بلکه از ما خواستهاند با توسل به ارواح آن بزرگواران از طریق اهدای اعمال خیر، در نبرد سخت با شیطان و نفس، یاری بطلبیم. پس شایسته است به جای توجه به این که صلوات و تلاوت ما، به چه درد نبی و وصی میخورد، به این توجه کنیم که با این گونه هدایای معنوی، قدرت فوق العادهای در جهاد با نفس و شیطان مییابیم و میتوانیم راه صد ساله را یک شبه طی کنیم.
از شما که با دانشجویان عزیز در تماس هستید، میخواهم که آن عزیزان را از بحثهای بیثمر علمی، به سوی اصلاح دیدگاهها و اعمال، بر طبق تصریحات و واضحات قرآن کریم و روایات معتبر عترت طاهره (علیهمالسلام) سوق دهید تا گوهر عمر را در مباحث علمی بیحاصل و حاشیهای، هدر ندهند و قبل از این که وارد زندگی مشترک و کار شوند، پایه و مایهی لازم در اعتقادات و اعمال را به دست آورده باشند. اغلب آنچه در دانشگاهها به جوانان عزیزمان یاد میدهند، دانشهای بیفایده است، همان که استاد اعظم (صلی الله علیه و آله و سلّم) در تعقیبات نمازهایشان میفرمودند:
«اللَّهُمَّ إِنِّی أَعُوذُ بِکَ مِنْ عِلْمٍ لَا یَنْفَعُ» [کنز الفوائد، کراجکی، جلد 1، صفحهی 385]
موفق باشید
حاج فردوسی