نام کتاب:
نام این کتاب، «الغارات» است. این کتاب در برخی منابع به نام «الاستنفار و الغارات» و در بعضی دیگر با نام «الاسفار و الغارات» ثبت شده است.
مؤلف کتاب:
مؤلف این کتاب، ابو اسحاق، ابراهیم بن محمد بن سعید بن هلال ثقفی کوفی اصفهانی (283 ق) است.
خلاصه‌ی محتوای کتاب:
این کتاب حاوی مطالبی برگزیده از زندگانی امیرالمؤمنین علی (علیه‌السلام)، حیات عملی، خطبه‌ها، نامه‌ها و سفارش‌های حضرت و نیز جنگ‌ها و کشمکش‌ها در زمان خلافت امام علی (علیه‌السلام) و پس از آن است. از آن‌جهت که در این اثر به غارت‌های معاویه در قلمرو امیرمؤمنان پرداخته شده، به الغارات شهرت یافته است.
بررسی‌های بیشتر:
طبق تصریح علامه مجلسی، شیخ حرّ عاملی، محدث نوری و جمعی دیگر از علمای شیعه، این کتاب مورد قبول و اعتماد فرقه‌ی حقّه‌ی امامیه بوده و در شمار کتب معتبر به شمار رفته و احادیث و روایات آن در میان ایشان، محل تمسّک و مأخذ احکام واقع شده است.
این کتاب از زمان‌های پیشین و ادوار گذشته مورد استفاده‌ی علمای بزرگ اسلام بوده و دانشمندان نامی و برجسته‌ی فریقین، مطالب آن را در کتب خود نقل نمودهاند تا آنجا که ابن ابی الحدید معتزلی بغدادی در شرح نهج البلاغه، بسیاری از قصه‌ها و روایات آن را درج کرده و بر سایر کتب تاریخ مقدم شمرده است. با این همه توجه در طول تاریخ، متأسفانه نسخ خطی آن نایاب گردیده است.
ابن ابی الحدید معتزلی بغدادی، شارح نهج البلاغه بیشتر مطالب و مندرجات کتاب غارات را در شرح نهج البلاغه نقل کرده و در چند مورد نیز برخی از کلمات مشکل را برداشته و به جای آنها کلمات آسانتری گذاشته است و در پارهای از موارد نیز به توضیح و شرح آن مطالب پرداخته است.
علامه محمد باقر مجلسی، تمام مطالب غارات را در مجلدات بحار نقل کرده و هیچگونه تغییری در عبارات نداده مگر در مواردی که تلخیص کرده و تصریح به آن نموده است و در موارد مقتضی نیز به شرح آنها پرداخته است.
احمد بن خالد برقی در المحاسن، محمد بن حسن صفار در بصائر الدرجات، کلینی در کافی، صدوق در من لا یحضر، مفید در امالی، طوسی در التهذیب، سید مرتضی در الشافی، علی بن ابراهیم قمی در تفسیر قمی، ابن قولویه در کامل الزیارات، ابن شهرآشوب در المناقب، طبرسی در اعلام الوری، سید علی بن طاووس در الیقین و اقبال الاعمال، سید عبدالکریم بن طاووس در فرحة الغری، عمادالدین طبری در بشارة المصطفی، قطب راوندی در الخرائج و الجرائح، حر عاملی در اثبات الهداة و وسائل الشیعة، علامه مجلسی در بحار الانوار، محدث نوری در مستدرک الوسائل و محدث قمی در سفینة البحار به طور گسترده از نوشته‌ها و روایات وی استفاده کرده‌اند. همچنین ابن ابی الحدید، بسیاری از گزارش‌های این کتاب را در شرح نهج البلاغه‌ی خود آورده است.
جمع‌بندی و نتیجه‌گیری:
دو اشکال بر این کتاب، وارد است:
اشکال اول: نسخه‌های این کتاب، علی رغم شهرت و اعتبارش، نایاب است و کتاب «الغارت» موجود، از لابلای گزارش بعدی‌ها گردآوری شده است.
اشکال دوم: در این کتاب از ائمه‌ی طاهرین (علیهم السلام) و راویان امامیه، بسیار کم استفاده شده و بسیار از راویان مشهور اهل سنت مانند رجال صحاح سته و مسانید معروف، نقل می‌شود.
بنا بر دو اشکال فوق، شایسته بود که این کتاب، در حد استجماع تسدیدی باقی بماند ولی به اعتبار ذکر روایاتش در منابع معتبر حدیثی، مانند کتب اربعه، از روایاتی که شرایط لازم را دارد، در تأسیس قواعد نظری و قوانین عملی منهاج فردوسیان استفاده شده است.
بنا بر آنچه گذشت، کتاب الغارات، (با واسطه‌‌گری منابع معتبر حدیثی) از منابع استجماع تأسیسی قواعد نظری و قوانین عملی منهاج فردوسیان است.