نام کتاب:
نام این کتاب، «المَحاسِن» است.
مؤلف کتاب:
مؤلف این کتاب، ابو جعفر، احمد بن محمد بن خالد برقی (274 یا 280 ق) است.
خلاصه‌ی محتوای کتاب:
اصل کتاب المحاسن مجموعه‌ی بزرگی شامل حدود صد بخش (یا کتاب) بوده و از آن با تعبیر «کتب المحاسن» یاد کرده‌اند. این کتاب، مجموعه‌ی جامعی از روایات شیعی با موضوعات گوناگون از جمله فقه و علل شرعیه، آداب، حکمت، توحید و اصول و فروع دین بوده است.
آنچه از این کتاب به دست ما رسیده تنها بخشی از این جامع حدیثی، دربردارنده‌ی ۲۶۰۴ حدیث در ۱۱ کتاب به شرح زیر است:
کتاب الأشکال و القرائن، شامل روایاتی که در آنها اعداد ۳ تا ۱۰ بکار رفته و همچنین وصایای پیامبر(ص) و اهل بیت (علیه‌السلام) آن حضرت. (۵۱ حدیث)
کتاب ثواب الأعمال، شامل روایاتی درباره‌ی اجر و پاداش انواع اعمال خیر. (۱۵۲ حدیث)
کتاب عقاب الأعمال، روایاتی پیرامون گناه و مجازات انواع اعمال ناپسند. (۱۴۳ حدیث)
کتاب الصَفوَة و النور و الرّحمة، شامل روایاتی درباره‌ی مقام و منزلت رسول خدا(ص) و اهل بیت (علیه‌السلام) آن حضرت و شیعیان آنان. (۲۰۱ حدیث)
کتاب مصابیح الظُلَم، در بر دارنده‌ی مباحث شناخت و معرفت حق. (۴۶۷ حدیث)
کتاب العِلَل، شامل علل احکام شرعی. (۱۳۰ حدیث)
کتاب السفر، شامل احکام و روایاتی درباره‌ی سفر. (۱۶۰حدیث)
کتاب المَآکل، پیرامون احکام خوردنی‌ها و آشامیدنی‌ها. (۹۷۹ حدیث)
کتاب الماء، شامل احکام آب‌ها. (۱۱۴ حدیث)
کتاب المَنافع، شامل احکام استخاره و مشورت. (۳۳ حدیث)
کتاب المَرافق، شامل احکام منزل و نظافت و وسایل رفت و آمد. (۱۷۴ حدیث)
بررسی‌های بیشتر:
این کتاب از بهترین کتاب‌های روایی شیعه به شمار میآید و برخی اهمیت و اعتبار این کتاب را در ردیف «کتب اربعه» دانستهاند. کتاب محاسن یکی از منابع مهم کتاب کافی است و شیخ کلینی بسیار به این کتاب استناد نموده و از آن روایت نقل می‌کند.
شیخ صدوق در آغاز کتاب «من لا یحضره الفقیه» می‌نویسد: «من احادیث این کتاب را از منابع مطمئنی که در میان فقهای شیعه مشهور است و بر آن استناد کرده و به آن مراجعه میکنند گرفتهام؛ مانند کتاب المحاسن نوشته‌ی احمد بن ابی عبد الله برقی، این کتاب از اصول اولیه‌ی شیعه و از کتاب‌هایی است که سند من به آنها معروف است. این کتاب در فهرست کتاب‌هایی است که از مشایخ بزرگ شیعه روایت میکنم»[1]
ابن ادریس در آخر کتاب سرائر در بخش مستطرفات، المحاسن را یکی از اصول روایی مورد اعتماد شیعه دانسته است.[2] قاضی نور الله شوشتری از این کتاب به عنوان پنجمین کتاب معتبر شیعه و در ردیف کتب اربعه نام برده است.[3]
ملا محمد تقی مجلسی در شرح فارسی بر «کتاب من لا یحضره الفقیه» می‌نویسد: «کتاب محاسن نزد ما هست و چنان‌که مشایخ نقل کرده‌اند، مؤلف آن بسیار بزرگ، ثقه و معتمد علیه بوده است و آنچه هم اکنون از کتاب موجود است، شاید ثلث آن باشد.»[4]
جمع‌بندی و نتیجه‌گیری:
بنا بر آنچه گذشت، کتاب المحاسن، از منابع استجماع تأسیسی قواعد نظری و قوانین عملی منهاج فردوسیان است.
------------------------
[1]. من لا یحضره الفقیه، شیخ صدوق، جلد 1، صفحه‌ی 2.
[2]. حلی، مستطرفات سرائر، ۱۴۱۱ق، ص۶۴۱.
[3]. برقی، المحاسن، ۱۳۷۱ق، ج ۱، ص۱۰.
[4]. مجلسی، لوامع صاحبقرانی، ج ۱، ص۱۹۳.