نام کتاب:
نام این کتاب، «کامِلُ الزّیارات» است که به «الزّیارات»، «جامِعُ الزّیارات» و «کامِلُ الزّیارَة» نیز خوانده شده است.
مؤلف کتاب:
مؤلف این کتاب، ابوالقاسم جعفر بن محمد بن جعفر بن موسی بن مسرور بن قولویه قمی (367 ق) است.
خلاصه‌ی محتوای کتاب:
کتاب کامل الزیارات شامل 750 حدیث است که در ۱۰۸ باب آمده و دارای عناوینی است که عبارتند از: ثواب زیارت حضرت رسول اکرم (صلّی الله علیه و آله و سلّم)؛ آداب و ثواب زیارت امیر مؤمنان (علیه‌السلام)؛ آداب و ثواب زیارت امام حسن (علیه‌السلام)؛ ثواب گریه و اقامه عزا بر امام حسین (علیه‌السلام) و چگونگی نماز و زیارت در حرم امام حسین؛ شیوه‌ی زیارت حرم امام کاظم (علیه‌السلام) و امام جواد (علیه‌السلام)؛ شیوه‌ی زیارت سائر ائمه اطهار(علیهم‌السلام)؛ زیارت مؤمنین؛ زیارت امامزادگان.
غالب مطالب کتاب (حدود سه چهارم آن)، مربوط به امام حسین (علیه‌السلام) و یاران وی و به ویژه بیان فضیلت و کیفیت زیارت ایشان است. این موضوع، روایات باب‌های ۱۶ تا ۹۸ را به خود اختصاص داده است. مؤلف از موضوعاتی چون پیشگویی واقعه‌ی عاشورا، آگاهی فرشتگان از آن و عزاداری موجودات برای آن حضرت سخن گفته است. از این رو، کتاب کامل الزیارات منبعی کهن برای دستیابی به زندگانی آن امام همام نیز به شمار می‌رود.
ابن قولویه در این کتاب ابعاد مختلف مسئله‌ی زیارت اعم از ثواب، فضیلت، اعتبار، مشروعیت و کیفیت آن را بررسی کرده است. پاسخ به شبهات و اشکالات مطرح‌شده از طرف مخالفان زیارت، از دیگر مضامین کتاب است. این کتاب روایات مستند و معتبری در جواز زیارت استاد اعظم (صلّی الله علیه و آله و سلّم) و استادان معظم منهاج فردوسیان (علیهم‌السلام) و حتی قبور مؤمنان را دربردارد.
بررسی‌های بیشتر:
کامل الزیارات از زمان نگارش، پیوسته مورد توجه علما و فقهای شیعه بوده و روایات آن در منابع مهم روایی شیعه مانند «المزار» شیخ مفید، «تهذیب» شیخ طوسی، کتب گوناگون ابن طاووس، «المزار» ابن مشهدی، «بحار الانوار»، «وسائل الشیعه» و «مستدرک الوسائل» نقل و به آن‌ها استناد شده است.
علامه مجلسی می‌نویسد: «کتاب کامل الزیارات از اصول معتبر و مشهور میان فقهای شیعه است».[1]
از ویژگی‌های کتاب این است که ابن قولویه همه‌ی راویان را توثیق کرده است و بنا به ادعای خودش، احادیث این کتاب را از معتبرترین منابع و با صحیح‌ترین سندها نقل کرده و حتی یک حدیث نادر و ضعیف هم انتخاب نکرده است. این به دانشمندان شیعه کمک می‌کند تا بر آن دسته از راویانی که در کتاب‌های رجالی، نامی از آن‌ها برده نشده و فقط در سلسله سندهای کامل الزیارات هستند، اعتماد کنند.
جمع‌بندی و نتیجه‌گیری:
بنا بر آنچه گذشت، کتاب کامل الزیارات، از منابع استجماع تأسیسی قواعد نظری و قوانین عملی منهاج فردوسیان است.
--------------------------
[1]. مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۱، ص۲۷.