سؤال: آیا دعا همیشه همانطور که می‌خواهیم استجابت می‌شود یا انواع دیگری هم دارد؟
جواب: بر طبق برخی روایات از رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلّم) و ائمه‌ی اطهار (علیهم‌السلام)، استجابت دعا همیشه به معنی رسیدن به همان چیزی که می‌خواهیم نیست؛ بلکه می‌تواند علاوه بر این، معانی دیگری نیز داشته باشد.
پیامبر خدا (صلى الله علیه و آله و سلّم) فرمودند: «مَا مِنْ مُسْلِمٍ دَعَا اللَّهَ تَعَالَى بِدَعْوَةٍ لَیْسَ فِیهَا قَطِیعَةُ رَحِمٍ وَ لَا اسْتِجْلَابُ إِثْمٍ إِلَّا أَعْطَاهُ اللَّهُ تَعَالَى بِهَا إِحْدَى خِصَالٍ ثَلَاثٍ إِمَّا أَنْ یُعَجِّلَ لَهُ الدَّعْوَةَ وَ إِمَّا أَنْ یَدَّخِرَهَا لَهُ فِی الْآخِرَةِ وَ إِمَّا أَنْ یَرْفَعَ عَنْهُ مِثْلَهَا مِنَ السُّوءِ» [مکارم الأخلاق، صفحه‌ی 269، فیما جاء فی فضل الدعاء]
ترجمه: هیچ مسلمانی به درگاه الهی ـ در غیر قطع رحم و رسیدن به گناه ـ دعا نمی‌کند، مگر این که خدای تعالی یکی از سه حالت را به او عنایت می‌فرماید: یا همان چیزی که خواسته را فوری به او می‌دهد، یا برای آخرتش ذخیره می‌سازد و یا به همان مقدار، بدی از او بر می‌دارد.
و نیز امام سجاد (علیه السلام) فرمودند: «اَلمؤمِنُ مِن دُعائِهِ عَلی ثَلاثٍ: إما یُدَّخَرُ لَهُ، و إمّا یُعَجَّلُ لَهُ، وَ إمّا اَن یُدفَعَ عَنه ُبلاءٌ یُریدُ اَن یُصیبَهُ» [تحف العقول، صفحه‌ی 280]
ترجمه: مؤمن از دعای خویش یکی از سه بهره را دارد: یا برایش ذخیره می‌شود، یا برایش مستجاب می‌گردد، یا بلایی که مقدّر بوده به او برسد، از او دفع می‌شود.
در شرح این دو حدیث، عرض می‌کنیم:
هر چند خداوند، بندگان را به دعا فراخوانده و وعده‌ی اجابت داده است؛ آنجا که می‌فرماید: «اُدعونی اَستَجِب لَکُم» [سوره‌ی غافر، آیه‌ی ۶۰] ولی گاهی که دعا از سوی بنده‌ی مؤمن انجام می‌گیرد و ظاهراً مستجاب نمی‌شود، چنین نیست که این نیایش و حاجت‌خواهی بی‌ثمر باشد. اگر دعا از روی اعتقاد و یقین صورت گیرد، اگر بنده در دعایش اخلاص داشته باشد، اگر شرایط دعا موجود باشد و موانع استجابت در کار نباشد، در این صورت، دعای مؤمن برای او ثمربخش است.
بهره‌ی دعا به این صورت است که اگر خداوند، استجابت آن دعا را به صلاح بنده در این دنیا یا در حال حاضر نداند، برای او ذخیره می‌کند و در شرایط بهتری برآورده می‌سازد، یا به سبب این دعا، بلایی از او دفع می‌گردد. گاهی طبق تقدیر الهی، مقدر است که آفت و بلایی به بنده‌ای برسد، اما توجه او به آستان پروردگار و دست نیازی که به سوی خدا برمی‌آورد و حالت تضرّع و نیایشی که پیدا می‌کند، سبب می‌شود خداوند، به برکت همین توجّه، آن بلا را از او دفع کند و تقدیر خویش را عوض کند.
همچنین گاهی اوقات که از دیگران می‌خواهد تا برایش دعا کنند، شاید دعای آنان دقیقاً به همان صورتی که خواسته است برایش مستجاب نشود. در این حالت، نباید گله‌مند گردد بلکه باید شکرگزار خدای حکیم باشد.