نام کتاب:
نام این کتاب، «إختیارُ مَعرفَةِ الرّجال» معروف به «رِجال کَشّی» است.
مؤلف کتاب:
این کتاب را محمد بن حسن بن علی بن حسن، مشهور به «شیخ طوسی» و «شیخ الطائفه» (۴۶۰ ق) از «معرفةُ النّاقلین» ابو عمرو، محمد بن عمر بن عبد العزیز کَشّی (ح ۳۴۰ ق) که اصل آن، اکنون موجود نیست، نقل کرده است.
خلاصه‌ی محتوای کتاب:
اصل این کتاب به نام «معرفة الناقلین عن الأئمة الصادقین علیهم‌السلام» بوده و شیخ طوسى آن را تلخیص و تهذیب نموده و در سال ۴۵۶ هجرى براى شاگردانش املاء کرده و آن را «اختیار معرفة الرجال» نامیده است.
شیوه‌ی مؤلف در این کتاب آن است که روایات مربوط به شخصیت راویان و اصحاب ائمه را نقل کرده و از خود، اظهار نظری بر آن نمی‌افزاید. همچنین شیوه‌ی کتاب، نام بردن از راویان شیعی است و روات اهل تسنن تنها در مواردی آمده‌اند که برای شیعه، روایتی داشته باشند.
این کتاب مشتمل بر ۱۱۵۱ روایت است و در ۶ جزء تنظیم شده است. در آغاز کتاب با آمدن ۱۱ روایت از ارزش و اهمیت فراگیری حدیث سخن به میان آمده، سپس اسامی رجال شیعه را از دوران پیامبر تا عصر امام عسکری (علیه‌السلام) و بر اساس سیر تاریخی برشمرده و شماری از روایات هر یک را منعکس ساخته است.
بررسی‌های بیشتر:
از کتاب «معرفة الناقلین» کشی، هیچ نسخه‌ای به دست ما نرسیده و حتی در اسناد و نقل‌های مربوط به قرن‌های ششم و هفتم هم هیچ اثری از آن یافت نمی‌شود. بنابراین نسخه‌های کتاب، منحصر در نسخه‌های «اختیار الرجال» شیخ طوسی است.
شیخ طوسی پس از تألیف کتاب فهرست و رجال، مطالبی نو در کتاب کشی یافته و خلاصه‌ی آن را برای شاگردانش املاء کرده است. انتخاب نام «اختیار معرفة الرجال» به جهت انتخاب بخش‌هایی از کتاب است. این اثر از کتب اولیه‌ی علم رجال به شمار می‌رود که در عین حال اطلاعاتی درباره‌ی زندگی ائمه در بردارد. البته هدف اصلی کتاب، جرح و تعدیل راویان است، به‌خصوص که کشی در اوایل دوران غیبت می‌زیسته و نیاز فراوانی به تنقیح روایات احساس می‌کرده است.
علت تهذیب کتاب از سوی شیخ طوسی را اغلاط ناشی از اصل کتاب یا نسخه‌های آن دانسته‌اند.
ویژگی‌ها و امتیازات این اثر، عبارتند از:
1. کتاب کشی در نزدیک عصر ائمه تدوین شده است به گونه‌ای که کشی با یک واسطه از رجالیان برجسته زمان ائمه مانند ابن فضال روایت می‌کند.
2. چون منابع رجالی قبل از کشی در حوزه‌های بغداد، کوفه، قم و مناطق دیگر بر اثر حوادث از بین رفته؛ کتاب کشی تنها کتاب جامع مباحث رجالی در حوزه‌های مختلف شیعی است که در دسترس قرار دارد.
3. عمده فرقه‌های شیعه که در حدیث نقش داشته‌اند مورد بحث قرار گرفته‌اند مانند غلات، واقفیه، فطحیه، تبریه، مرجئه، زیدیه، ناووسیه، کیسانیه، علیاویه، طاهریه، عجلیه، عبدالله بن سبا و ...
4. ضبط و ارائه‌ی نام کتب رجالیان متقدم که کشی از محتوای آنان در کتاب خویش استفاده کرده است مانند رساله‌ی علی بن مهزیار اهوازی، کتاب جامع و کتاب الدور.
5. شناخت راویان، از منظر و نگاه معصومین و مکاتبات شیعیان با ائمه
6. ویرایش و غلطگیری کتاب به دست توانای شیخ الطائفه طوسی.
جمع‌بندی و نتیجه‌گیری:
بنا بر آنچه گذشت، کتاب رجال کشی، از منابع استجماع تأسیسی قواعد نظری و قوانین عملی منهاج فردوسیان است.