حاج فردوسی

در هفت مورد باید به جای وضو و غسل، تیمّم کنید:

اول از موارد تیمم
آن که تهیه‌ی آب، به قدر وضو یا غسل، برایتان ممکن نباشد.
مسأله‌ی 648: هر گاه در آبادی باشید، باید برای تهیه‌ی آب وضو و غسل به قدری جستجو کنید که از پیدا شدن آن ناامید شوید. و اگر در بیابان باشید، چنانچه زمین آن پَست و بلند است، و یا به واسطه‌ی درخت و مانند آن، عبور در آن زمین مشکل است، باید در هر یک از چهار طرف به اندازه‌ی پرتاب یک تیر قدیمی ـ که با کمان پرتاب می‌کردند ـ و اگر زمین آن پَست و بلند نیست، باید در هر طرف به اندازه‌ی پرتاب دو تیر، جستجو نمایید. و بهتر است اگر وسیله‌ی نقلیه دارید، به اندازه‌ای که ناامید شوید، به جستجوی آب برآیید.
مسأله‌ی 649: اگر بعضی از چهار طرف، هموار و بعضی دیگر پست و بلند بوده یا عبور در آن مشکل باشد، در طرفی که هموار است به اندازه‌ی پرتاب دو تیر و در طرفی که این طور نیست به اندازه‌ی پرتاب یک تیر جستجو کنید.
مسأله‌ی 650: در هر طرفی که یقین دارید آب نیست، جستجو در آن طرف را لازم ندانید.
مسأله‌ی 651: هر گاه وقت نمازتان تنگ نیست و برای تهیه‌ی آب وقت دارید، اگر یقین یا اطمینان دارید در محلی دورتر از مقدار یک یا دو تیر، آب هست، در صورتی که مانعی نباشد و مشقت هم نداشته باشد، باید برای تهیه‌ی آب بروید.
مسأله‌ی 652: جستجوی خودتان برای یافتن آب را لازم ندانید، بلکه می‌توانید کسی که به گفته‌ی او اطمینان دارید را بفرستید. و در این صورت، می‌توانید یک نفر را از طرف چند نفر بفرستید.
مسأله‌ی 653: هر گاه احتمال دهید که داخل بار سفرتان یا در منزل یا در قافله، آب هست، باید به قدری جستجو نمایید که به نبودن آب یقین کنید یا از پیدا کردن آن ناامید شوید.
مسأله‌ی 654: اگر پیش از وقت نماز جستجو نمایید و آب پیدا نکنید و تا وقت نماز همان جا بمانید، چنانچه احتمال دهید که آب پیدا می‌کنید، باید دوباره در جستجوی آب بروید.
مسأله‌ی 655: اگر بعد از داخل شدن وقت نماز جستجو کنید و آب پیدا نکنید و تا وقت نماز دیگر در همانجا بمانید، چنانچه احتمال دهید که آب پیدا می‌شود، باید دوباره در جستجوی آب بروید.
مسأله‌ی 656: اگر از درنده یا دزد بترسید یا جستجوی آب به قدری سخت باشد که نتوانید تحمل کنید یا وقت نماز تنگ باشد، جستجو را لازم ندانید. ولی اگر بتوانید مقداری جستجو کنید، به همان مقدار جستجو کنید. و اگر از دزد بر جان یا مال خودتان بترسید، نباید در جستجوی آب بروید. ولی اگر مالی که احتمال می‌دهید از بین برود، نسبت به دارایی‌تان قابل اعتنا نباشد و ترس دیگری هم نداشته باشید، باید جستجوی آب کنید.
مسأله‌ی 657: اگر در جستجوی آب نروید تا وقت نماز تنگ شود، خود را معصیت‌کار بدانید ولی نمازتان با تیمّم را صحیح بشمارید.
مسأله‌ی 658: هر گاه یقین داشته باشید آب پیدا نمی‌کنید، چنانچه دنبال آب نروید و با تیمّم نماز بخوانید و بعد از نماز بفهمید که اگر جستجو می‌کردید، آب پیدا می‌شد، باید نمازتان را دوباره با وضو بخوانید و اگر وقتش گذشته، قضا نمایید.
مسأله‌ی 659: اگر بعد از جستجو، آب پیدا نکنید و با تیمّم نماز بخوانید و بعد از نماز بفهمید در جایی که جستجو کرده‌اید، آب بوده، باید اگر وقت باقی است، نمازتان را دوباره با وضو بخوانید.
مسأله‌ی 660: اگر بعد از داخل شدن وقت نماز، وضو داشته باشید و بدانید که اگر وضوی خود را باطل کنید، تهیه‌ی آب برایتان ممکن نیست، یا نمی‌توانید وضو بگیرید، چنانچه بتوانید وضوی خود را نگهدارید، نباید آن را باطل کنید. و همچنین است اگر بدانید یا دو شاهد عادل خبر دهند که تهیه‌ی آب برایتان ممکن نیست. بلکه اگر احتمال صحیح عقلایی هم بدهید، نباید وضوی خود را باطل کنید.
مسأله‌ی 661: اگر پیش از وقت نماز وضو داشته باشید و بدانید که اگر وضوی خود را باطل کنید، تهیه‌ی آب برایتان ممکن نیست، چنانچه بتوانید وضوی خود را نگهدارید، نباید آن را باطل کنید. همچنین اگر احتمال عقلایی بدهید یا دو شاهد عادل خبر دهند که اگر وضوی خود را باطل کنید، تهیه‌ی آب برایتان ممکن نیست، چنانچه بتوانید بدون ضرر و مشقت، وضوی خود را نگهدارید، نباید آن را باطل کنید.
مسأله‌ی 662: هر گاه فقط به مقدار وضو یا به مقدار غسل آب داشته باشید، اگر بدانید که اگر آن را بریزید، آب پیدا نمی‌کنید، یا دو شاهد عادل خبر دهند که اگر آن را بریزید، آب پیدا نمی‌کنید، چه وقت نماز داخل شده باشد و چه نشده باشد، نباید آن آب را بریزید.
مسأله‌ی 663: هر گاه بدانید آب پیدا نمی‌کنید، یا دو شاهد عادل خبر دهند که آب پیدا نمی‌کنید، اگر بعد از داخل شدن وقت نماز، وضوی خود را باطل کنید یا آبی که دارید بریزید، خود را معصیتکار بدانید ولی نمازتان با تیمّم را صحیح بشمارید، هر چند بهتر است بعداً با وضو یا غسل، قضای آن نماز را بخوانید.

دوم از موارد تیمم
مسأله‌ی 664: اگر به واسطه‌ی پیری یا ناتوانی یا ترس از دزد و جانور و مانند اینها یا نداشتن وسیله‌ای که آب از چاه بکشید، دسترسی به آب نداشته باشید، باید تیمّم کنید. و همچنین است اگر تهیه کردن آب یا استعمال آن به قدری مشقت داشته باشد که مردم، تحمل آن را نکنند.
مسأله‌ی 665: اگر برای کشیدن آب از چاه، دلو و ریسمان و مانند اینها لازم داشته و مجبور باشید بخرید یا کرایه نمایید، اگر چه قیمت آن چند برابر معمول باشد، باید تهیه کنید. و همچنین است اگر آب را به چندین برابر قیمتش بفروشند.
مسأله‌ی 666: اگر ناچار شوید که برای تهیه‌ی آب، قرض کنید، باید قرض نمایید، مگر این که بدانید یا گمان داشته باشید که نمی‌توانید قرض خود را بدهید.
مسأله‌ی 667: هر گاه کندن چاه مشقت نداشته باشد، باید برای تهیه‌ی آب، چاه بکنید.
مسأله‌ی 668: هر گاه کسی مقداری آب بیمنت به شما ببخشد، باید قبول کنید.

سوم از موارد تیمم
مسأله‌ی 669: اگر از استعمال آب بر جان خود بترسید یا بترسید که به واسطه‌ی استعمال آن، مرض یا عیبی در شما پیدا شود یا مرضتان طول بکشد یا شدت یابد یا به سختی معالجه شود، باید تیمّم نمایید. ولی اگر آب گرم برایتان ضرر ندارد، باید با آب گرم وضو بگیرید یا غسل کنید.
مسأله‌ی 670: یقین به ضرر آب را لازم ندانید، بلکه اگر احتمال ضرر نیز بدهید، چنانچه آن احتمال در نظر مردم بجا باشد و از آن احتمال، ترس برایتان پیدا شود، باید تیمّم کنید.
مسأله‌ی 671: هر گاه مبتلا به درد چشم باشید و آب برای‌تان ضرر داشته باشد، باید تیمّم نمایید.
مسأله‌ی 672: هر گاه به واسطه‌ی یقین یا ترسِ ضرر، تیمّم کنید و پیش از نماز بفهمید که آب برایتان ضرر ندارد، تیمّم خود را باطل بدانید. و اگر بعد از نماز بفهمید، باید دوباره نماز را با وضو یا غسل بخوانید و اگر وقت گذشته، قضا نمایید.
مسأله‌ی 673: هر گاه بدانید آب برایتان ضرر ندارد، چنانچه غسل کنید یا وضو بگیرید و بعد بفهمید که آب برایتان ضرر داشته، باید اگر در وقت است و نماز را نخوانده‌اید، تیمّم هم بنمایید. و اگر نماز را خوانده‌اید، دوباره آن را با تیمّم بخوانید. و اگر وقت گذشته، با وضو یا غسل آن را قضا نمایید.

چهارم از موارد تیمم
مسأله‌ی 674: هرگاه بترسید که اگر آب را به مصرف وضو یا غسل برسانید، خود یا خانواده و فرزندانتان، یا رفیقتان و کسانی که با شما مربوطند مانند نوکر و کلفت، از تشنگی بمیرند یا مریض شوند یا به قدری تشنه شوند که تحمل آن مشقت دارد، باید به جای وضو و غسل، تیمّم نمایید. و نیز اگر بترسید حیوانی که مال خودتان یا دیگری است از تشنگی تلف شود، باید آب را به آن حیوان بدهید و تیمّم نمایید. و همچنین است اگر کسی که حفظ جان او واجب است به طوری تشنه باشد که اگر آب را به او ندهید، تلف شود.
مسأله‌ی 675: هر گاه غیر از آب پاکی که برای وضو یا غسل دارید، آب نجسی هم به مقدار آشامیدن خود و کسانی که با شما مربوطند داشته باشید، باید آب پاک را برای آشامیدن بگذارید و با تیمّم نماز بخوانید. ولی چنانچه آب را برای حیوانتان بخواهید، باید آب نجس را به آن بدهید و با آب پاک، وضو و غسل را انجام دهید.

پنجم از موارد تیمم
مسأله‌ی 676: هر گاه بدن یا لباستان نجس باشد و کمی آب داشته باشید که اگر با آن وضو بگیرید یا غسل کنید، برای آب کشیدن بدن یا لباستان نمی‌ماند، باید بدن یا لباستان را آب بکشید و با تیمّم نماز بخوانید. ولی اگر چیزی نداشته باشید که بر آن تیمّم کنید، باید آب را به مصرف وضو یا غسل برسانید و با بدن یا لباس نجس نماز بخوانید.

ششم از موارد تیمم
مسأله‌ی 677: هر گاه غیر از آب یا ظرفی که استعمال آن حرام است، آب یا ظرف دیگری نداشته باشید، مثلاً آب یا ظرفتان غصبی باشد و غیر از آن آب و ظرف دیگری نداشته باشید، باید به جای وضو و غسل، تیمّم کنید.

هفتم از موارد تیمم
مسأله‌ی 678: هرگاه وقت نماز به قدری تنگ باشد که اگر وضو بگیرید یا غسل کنید، تمام نماز یا مقداری از آن بعد از وقت خوانده می‌شود، باید تیمّم کنید.
مسأله‌ی 679: هر گاه عمداً نماز را به قدری تأخیر بیاندازید که وقت وضو یا غسل نداشته باشد، خود را معصیت‌کار بدانید، و قضای آن نماز را بخوانید.
مسأله‌ی 680: هر گاه شک داشته باشید که اگر وضو بگیرید یا غسل کنید، وقت برای نماز خواندنتان می‌ماند یا نه، باید تیمّم کنید و نماز بخوانید.
مسأله‌ی 681: هر گاه به واسطه‌ی تنگی وقت تیمّم کرده باشید، چنانچه بعد از نماز، آبی که داشتید از دستتان برود، اگر چه تیمّم خود را نشکسته باشید، در صورتی که وظیفهتان تیمّم باشد، باید دوباره تیمّم نمایید.
مسأله‌ی 682: هر گاه آب داشته باشید، اگر به واسطه‌ی تنگی وقت با تیمّم مشغول نماز شوید و در بین نماز، آبی که داشته‌اید از دستتان برود، چنانچه وظیفهتان تیمّم باشد، باید برای نمازهای بعدی دوباره تیمّم کنید.
مسأله‌ی 683: هر گاه به قدری وقت دارید که می‌توانید وضو بگیرید یا غسل کنید و نماز را بدون کارهای مستحبی آن ـ مثل اقامه و قنوت بخوانید ـ باید غسل کنید یا وضو بگیرید و نماز را بدون کارهای مستحبی آن به جا آورید. بلکه اگر به اندازه‌ی سوره هم وقت ندارید، باید غسل کنید یا وضو بگیرید و نماز را بدون سوره بخوانید.
چیزهایی که می‌توانید به آنها تیمّم کنید
مسأله‌ی 684: تیمّم به خاک و ریگ و کلوخ و سنگ ـ ا گر پاک باشد ـ را صحیح بدانید، و تا خاک ممکن باشد به چیز دیگری تیمّم نکنید.
مسأله‌ی 685: تیمّم بر سنگ گچ و سنگ آهک و سنگ مرمر سیاه و سایر اقسام سنگها را صحیح بدانید ولی با بودن چیزهایی که در مسأله‌ی قبل گفته شد، بر گچ و آهک پخته تیمّم نکنید. و تیمّم بر جواهر مثل سنگ عقیق و فیروزه را باطل بدانید. و اگر دسترسی به خاک و مانند آن ندارید و امر دایر است بین گچ یا آهک پخته، باید با هر کدام، یکبار تیمّم کنید.
مسأله‌ی 686: اگر خاک و ریگ و کلوخ و سنگ پیدا نشود، باید به گَرد و غباری که بر فرش و لباس و مانند اینها نشسته، اگر ظاهر است تیمّم کنید. و اگر گَرد و غبار آنها ظاهر نیست، ولی وقتی دست به آن می‌زنید گَرد بر می‌خیزد، باید اول دست بزنید تا روی آن، غبارآلود شود، بعد تیمّم کنید و سپس به گِل نیز تیمّم کنید. و چنانچه اصلاً گَرد پیدا نشود، باید به گِل تیمّم کنید. و اگر گِل هم پیدا نشود، باید نماز را بدون تیمّم بخوانید، ولی بعداً قضای آن را بجا آورید.
مسأله‌ی 687: اگر بتوانید با تکاندن فرش و مانند آن، خاک تهیه کنید، نباید به گَرد تیمّم نمایید و اگر بتوانید گِل را خشک کنید و از آن خاک تهیه نمایید، نباید به گِل تیمّم کنید.
مسأله‌ی 688: هر گاه آب نداشته باشید، ولی بتوانید برف یا یخ را آب کنید، باید چنان کنید و با آن وضو بگیرید یا غسل نمایید. و اگر ممکن نیست و چیزی هم که تیمّم به آن صحیح است ندارید، باید ـ اگر سخت نباشد ـ با برف یا یخ، اعضای وضو یا غسل را نمناک کنید. و اگر این هم ممکن نیست، به یخ یا برف تیمّم نمایید. ولی در دو صورت اخیر، نمازی که خوانده‌اید را باید قضا کنید.
مسأله‌ی 689: هر گاه با خاک یا ریگ، چیزی که باید تیمّم بر آن را باطل بشمارید، مانند کاه مخلوط شده باشد، نباید به آن تیمّم کنید. ولی اگر آن چیز به قدری کم باشد که در خاک یا ریگ از بین رفته حساب شود، می‌توانید به آن خاک یا ریگ، تیمّم کنید.
مسأله‌ی 690: هر گاه چیزی نداشته باشید که بر آن تیمّم کنید، چنانچه بتوانید، باید به خریدن و مانند آن، تهیه نمایید.
مسأله‌ی 691: تیمّم به دیوار گِلی را صحیح بدانید. ولی بهتر است با بودن زمین یا خاک خشک، به زمین یا خاک نمناک تیمّم نکنید.
مسأله‌ی 692: چیزی که بر آن تیمّم می‌کنید باید پاک باشد و اگر چیز پاکی که تیمّم بر آن صحیح است را ندارید، باید نماز را بدون تیمّم بخوانید، ولی بعداً با وضو یا غسل، قضا نمایید.
مسأله‌ی 693: اگر یقین داشته باشید که تیمّم به چیزی صحیح است و به آن تیمّم نمایید، بعد بفهمید تیمّم به آن باطل بوده، نمازهایی را که با آن تیمّم خوانده‌اید را باید دوباره بخوانید.
مسأله‌ی 694: نباید چیزی که بر آن تیمّم می‌کنید، و مکان آن چیز غصبی باشد. پس اگر بر خاک غصبی تیمّم کنید یا خاکی را که مال خودتان است، بیاجازه در مِلک دیگری بگذارید و بر آن تیمّم کنید، تیمّم خود را باطل بدانید.
مسأله‌ی 695: تیمّم در فضای غصبی را باطل بدانید، پس اگر در مِلک خود، دستهایتان را به زمین بزنید و بیاجازه داخل مِلک دیگری شوید و دستهایتان را به پیشانیتان بکشید، تیمّم خود را باطل بشمارید.
مسأله‌ی 696: تیمّم به چیز غصبی یا در فضای غصبی یا بر چیزی که در ملک غصبی است را در صورتی باطل بدانید که از غصبی بودن آن اطلاع داشته باشید و عمداً تیمّم کنید. پس چنانچه ندانید یا فراموش کرده باشید، تیممتان را صحیح بشمارید، مگر این که خودتان غاصب باشید، یعنی خودتان چیزی را غصب کنید و فراموش کنید که غصب کرده‌اید و بر آن تیمّم کنید، یا ملکی را غصب نمایید و فراموش کنید که غصب کرده‌اید و چیزی را که بر آن تیمّم می‌کنید را در آن ملک بگذارید، یا در فضای آن ملک تیمّم نمایید.
مسأله‌ی 697: هر گاه در جای غصبی زندانی باشید، اگر آب و خاکش غصبی است، باید با تیمّم نماز بخوانید، و بعداً قضا نمایید.
مسأله‌ی 698: باید چیزی که بر آن تیمّم می‌کنید، گَردی داشته باشد که به دست بماند، و بهتر است بعد از زدن دستها بر آن، دستهایتان را بتکانید که گَرد آن بریزد.
مسأله‌ی 699: به زمین گود و خاک جاده و زمین شورهزار که نمک روی آن را نگرفته، تیمّم نکنید. ولی اگر نمک، روی آن را گرفته باشد، نباید تیمّم کنید.

دستور تیمم
مسأله‌ی 700: در تیمم، چهار چیز را باید انجام دهید: اول: نیت. دوم: زدن کف دو دست با هم بر چیزی که تیمّم به آن صحیح است. سوم: کشیدن کف هر دو دست به تمام پیشانی و دو طرف آن، از جایی که موی سر می‌روید تا ابروها و بالای بینی، و باید دستها را روی ابروهایتان هم بکشید. چهارم: کشیدن کف دست چپ به تمام پشت دست راست و بعد از آن، کشیدن کف دست راست به تمام پشت دست چپ.
مسأله‌ی 701: تیمّم بدل از غسل را مثل تیمّم بدل از وضو انجام دهید؛ ولی بهتر است که تیمّم را ـ چه بدل از وضو باشد و چه بدل از غسل ـ با دو ضرب انجام دهید، به این نحو که: یک مرتبه دستها را به زمین بزنید و به پیشانی و پشت دست‌هایتان بکشید و مرتبه‌ی دیگر، دستهایتان را به زمین بزنید و به پشت دستهایتان بکشید.

احکام تیمم
مسأله‌ی 702: هر گاه مختصری از پیشانی یا پشت دستهایتان را مسح نکنید، تیمّم خود را باطل بدانید، چه عمداً مسح نکنید و چه این که مسأله را ندانید یا فراموش کرده باشید؛ ولی دقت زیاد را هم لازم ندانید و همین قدر که گفته شود تمام پیشانی و پشت دستتان را مسح کردید، کافی بشمارید.
مسأله‌ی 703: برای آنکه یقین کنید تمام پشت دست‌هایتان را مسح کرده‌اید، باید مقداری بالاتر از مچ دستتان را هم مسح نمایید؛ ولی مسح بین انگشتانتان را لازم ندانید.
مسأله‌ی 704: در تیمم، باید پیشانی و پشت دستهایتان را از بالا به پایین مسح نمایید و کارهای آن را باید پشت سر هم بجا آورید و اگر بین آنها به قدری فاصله اندازید که نگویند تیمّم می‌کند، دوباره باید تیمّم کنید.
مسأله‌ی 705: در موقع نیت، باید معین کنید که تیمّم شما بدل از غسل است یا بدل از وضو. و اگر بدل از غسل باشد، باید آن غسل را معین نمایید. و چنانچه اشتباهی به جای بدل از وضو، بدل از غسل، یا به جای بدل از غسل، بدل از وضو، نیت کنید یا مثلاً در تیمّم بدل از غسل جنابت، نیت تیمّم بدل از غسل مسّ میّت نمایید، باید دوباره تیمّم کنید.
مسأله‌ی 706: در تیمّم باید پیشانی و کف دستها و پشت دستهایتان پاک باشد، و اگر کف دستتان نجس باشد و نتوانید آن را آب بکشید، باید دو تیمّم کنید: یکی با کف دست و یکی با پشت دست، یعنی پشت دستهایتان را به چیزی که تیمّم به آن صحیح است بزنید و به پیشانی و پشت دستهایتان بکشید.
مسأله‌ی 707: باید برای تیمم، انگشتر را از دستتان بیرون آورید. و اگر در پیشانی یا پشت دستها یا در کف دستهایتان مانعی باشد، مثلاً چیزی به آنها چسبیده باشد، باید برطرف نمایید.
مسأله‌ی 708: اگر پیشانی یا پشت دستهایتان زخم است و پارچه یا چیز دیگری که بر آن بسته شده را نمی‌توانید باز کنید، باید دستتان را روی آن بکشید. و نیز اگر کف دستتان زخم باشد و پارچه یا چیز دیگری را که بر آن بسته شده نتوانید باز کنید، باید دست را با همان پارچه به چیزی که تیمّم به آن صحیح است بزنید و به پیشانی و پشت دستهایتان بکشید.
مسأله‌ی 709: اگر پیشانی و پشت دستهایتان مو داشته باشد، موجب اشکال در تیمّم ندانید؛ ولی اگر موی سرتان روی پیشانیتان آمده باشد، باید آن را عقب بزنید.
مسأله‌ی 710: اگر احتمال دهید که در پیشانی و کف دستها یا پشت دستهایتان مانعی هست، چنانچه آن احتمال در نظر مردم بجا باشد، باید جستجو نمایید تا یقین یا اطمینان پیدا کنید که مانعی نیست.
مسأله‌ی 711: هر گاه وظیفه‌ی شما تیمّم است ولی نمی‌توانید تیمّم کنید، باید نایب بگیرید. و هر گاه نایب می‌شوید، باید طرفتان را با دست خودش تیمّم دهید. و اگر ممکن نباشد، باید دست خود را به چیزی که تیمّم به آن صحیح است بزنید و به پیشانی و پشت دست‌های او بکشید.
مسأله‌ی 712: اگر در بین تیمّم شک کنید که قسمتی از آن را فراموش کرده‌اید یا نه، باید آن قسمت را با آنچه بعد از آن است به جا آورید. و نیز اگر بعد از به جا آوردن هر جزء شک کنید که درست به جا آورده‌اید یا نه، باید دوباره انجام دهید.
مسأله‌ی 713: اگر بعد از مسح دست چپ شک کنید که درست تیمّم کرده‌اید یا نه، دوباره تیمّم کنید.
مسأله‌ی 714: هر گاه وظیفهتان تیمّم باشد، نباید پیش از وقت نماز، برای نماز تیمّم کنید. ولی اگر برای کار واجب دیگر یا مستحبی تیمّم کنید و تا وقت نماز، عذرتان باقی باشد، می‌توانید با همان تیمّم نماز بخوانید.
مسأله‌ی 715: هر گاه وظیفهتان تیمّم باشد، اگر بدانید تا آخر وقت، عذرتان باقی می‌ماند، در وسعت وقت می‌توانید با تیمّم نماز بخوانید. ولی اگر بدانید که تا آخر وقت، عذرتان برطرف می‌شود، باید صبر کنید و با وضو یا غسل نماز بخوانید.
مسأله‌ی 716: هر گاه نتوانید وضو بگیرید یا غسل کنید، در صورتی که بترسید اجلتان برسد ولی عذرتان برطرف نشود و نمازهای قضایتان بماند، می‌توانید با تیمّم نماز قضا بخوانید ولی اگر عذرتان برطرف شد، باید تمام نمازهای قضایی که با تیمّم خوانده‌اید را دوباره بخوانید.
مسأله‌ی 717: هر گاه نتوانید وضو بگیرید یا غسل کنید، اگر بدانید که عذرتان تا آخر وقت برطرف نمی‌شود، می‌توانید نمازهای مستحبی‌ای که وقت معین دارند مثل نوافل شبانه‌روز را با تیمّم بخوانید.
مسأله‌ی 718: هر گاه باید غسل جبیره‌ای و تیمّم نمایید، مثلاً جراحتی در پشتتان باشد، اگر بعد از غسل و تیمم، حدث اصغری از شما سر بزند، مثلاً ادرار کنید، برای نمازهای بعد، تا عذرتان باقی است، باید وضو بگیرید و تیمّم بدل از غسل هم انجام دهید.
مسأله‌ی 719: هر گاه به واسطه‌ی نداشتن آب یا عذر دیگری تیمّم کنید، بعد از برطرف شدن عذر، تیمّم خود را باطل بشمارید.
مسأله‌ی 720: باید چیزهایی که وضو را باطل می‌کند، باطل‌کننده‌ی تیمّم بدل از وضو؛ و چیزهایی که غسل را باطل می‌نماید، باطل‌کننده‌ی تیمّم بدل از غسل بدانید.
مسأله‌ی 721: هر گاه نتوانید غسل کنید، و چند غسل بر شما واجب شده باشد، باید بدل از هر غسلی یک تیمّم بنمایید.
مسأله‌ی 722: هر گاه نتوانید غسل کنید، اگر بخواهید عملی را که برای آن غسل واجب است انجام دهید، باید بدل از غسل، تیمّم نمایید. و اگر نتوانید وضو بگیرید، اگر بخواهید عملی که برای آن وضو واجب است را انجام دهید، باید بدل از وضو، تیمّم نمایید.
مسأله‌ی 723: هرگاه بدل از غسل جنابت تیمّم کنید، بهتر است کاری که وضو را باطل می‌کند انجام دهید و سپس برای نماز، وضو بگیرید. ولی اگر بدل از غسل‌های دیگر تیمّم کنید، باید وضو بگیرید. و اگر نتوانید وضو بگیرید، باید تیمّم دیگری هم بدل از وضو بنمایید.
مسأله‌ی 724: هر گاه بدل از غسل، تیمّم کنید و بعد کاری که وضو را باطل می‌کند برایتان پیش آید، چنانچه برای نمازهای بعد نتوانید غسل کنید، باید وضو بگیرید و بدل از غسل، تیمّم نمایید. و اگر نمی‌توانید وضو بگیرید، دو تیمّم کنید، یکی بدل از غسل و دیگری بدل از وضو.
مسأله‌ی 725: هر گاه وظیفهتان آن است که بدل از وضو و بدل از غسل تیمّم کنید، بهتر است تیمّم سومی هم به قصد اینکه بتوانید آن عمل را انجام دهید، بنمایید.
مسأله‌ی 726: هر گاه وظیفهتان تیمّم باشد، اگر برای کاری تیمّم کنید، تا تیمّم و عذرتان باقی است، می‌توانید کارهایی که باید با وضو یا غسل انجام دهید را به جا آورید. ولی اگر عذرتان تنگی وقت بوده یا با داشتن آب، برای نماز میت یا خوابیدن تیمّم کرده باشید، فقط کاری را که برای آن تیمّم نموده‌اید می‌توانید انجام دهید.
مسأله‌ی 727: در چند مورد بهتر است نمازهایی که با تیمّم خوانده‌اید را دوباره بخوانید:
اول: آنکه از استعمال آب، ترس داشته و عمداً خود را جُنُب کرده و با تیمّم نماز خوانده باشید.
دوم: آنکه می‌دانسته یا گمان داشته‌اید که آب پیدا نمی‌کنید و عمداً خود را جُنُب کرده و با تیمّم نماز خوانده باشید.
سوم: آنکه تا آخر وقت، عمداً در جستجوی آب نروید و با تیمّم نماز بخوانید و بعد بفهمید که اگر جستجو می‌کردید، آب پیدا می‌شد.
چهارم: آنکه عمداً نماز را به تأخیر انداخته و در آخر وقت با تیمّم نماز خوانده باشید.
پنجم: آنکه می‌دانسته یا گمان داشته‌اید که آب پیدا نمی‌شود و آبی را که داشته‌اید ریخته‌اید.
ششم: آنکه از ترس مزاحمت جمعیت و نرسیدن به نماز جماعت، نماز جمعه را با تیمّم خوانده باشید.