مسأله‌ی 2173: چه اجاره بدهید و چه اجاره کنید، باید مکلف و عاقل باشید و به اختیار خودتان اجاره را انجام دهید، و نیز باید در مال خود حق تصرف داشته باشید، پس نباید از سفیهی که مال خود را در کارهای بیهوده مصرف می‌کند، و کسی که از تصرف در مالش به حکم حاکم شرع ممنوع شده، اجاره کنید و نباید به او اجاره دهید.
مسأله‌ی 2174: می‌توانید از طرف دیگری وکیل شوید و مال او را اجاره دهید یا مالی را برایش اجاره کنید.
مسأله‌ی 2175: هر گاه سرپرست یا قیّم کودکی باشید، می‌تواند مال او را اجاره دهید، یا خود او را اجیر دیگری نمایید، ولی نباید مدت اجاره را بیش از زمان بالغ شدن کودک قرار دهید.
مسأله‌ی 2176: نباید کودک صغیری که سرپرست ندارد را بدون اجازه‌ی مجتهد اجیر کنید، ولی اگر به مجتهد دسترسی ندارید، می‌توانید از چند نفر مؤمن که عادل باشند اجازه بگیرید، به شرط آنکه اجیر گرفتن کودک نابالغ به مصلحت او بوده و ترک آن، دارای مفسده برای بچه‌ی نابالغ باشد.
مسأله‌ی 2177: خواندن صیغه‌ی عربی برای اجاره را لازم ندانید، بلکه اگر مالک به کسی بگوید: «ملک خود را به تو اجاره دادم» و او بگوید: «قبول کردم»، اجاره را صحیح بدانید، و نیز اگر حرفی نزنند و مالک به قصد این که ملک را اجاره دهد، آن را به مستأجر واگذار کند و او هم به قصد اجاره کردن بگیرد، اجاره را صحیح بدانید.
مسأله‌ی 2178: هر گاه بدون صیغه خواندن بخواهید برای انجام عملی اجیر شوید، همین که با رضایت طرفِ معامله، مشغول آن عمل شوید، اجاره را صحیح بدانید.
مسأله‌ی 2179: کسی که نمی‌تواند حرف بزند، می‌تواند با اشاره بفهماند که مِلک را اجاره داده یا اجاره کرده است.
مسأله‌ی 2180: هر گاه مکانی مانند خانه، مغازه یا اتاق را اجاره کنید و صاحب ملک با شما شرط کند که فقط خودتان از آن استفاده نمایید، نباید آن را به دیگری اجاره دهید، و اگر شرط نکند، می‌توانید با اجازه‌ی مالک، آن را به دیگری اجاره دهید، ولی اگر بخواهید به زیادتر از مقداری که اجاره کرده‌اید، اجاره دهید، باید در آن، کاری مانند تعمیر و سفیدکاری انجام داده باشید، خواه به غیر جنسی که اجاره کرده‌اید، اجاره دهید یا به همان جنس.
مسأله‌ی 2181: اگر اجیر با شما شرط کند که فقط برای خودتان کار کند، نباید او را به دیگری اجاره دهید. و اگر شرط نکند، نباید به زیادتر از آنچه که او را اجاره کرده‌اید، اجاره بدهید، خواه به همان جنس اجاره دهید یا به غیر جنسی که اجاره کرده‌اید.
مسأله‌ی 2182: اگر غیر خانه، دکان، اتاق، اجیر، زمین، کشتی و آسیاب، چیز دیگری را اجاره کنید و مالک با شما شرط نکرده باشد که فقط خودتان از آن استفاده کنید، می‌توانید بعد از این که کار ارزشمندی در آن انجام داده باشید، به بیشتر از مقداری که اجاره کرده‌اید، اجاره دهید.
مسأله‌ی 2183: هر گاه خانه یا مغازه‌ای را مثلاً یک ساله به صد هزار تومان اجاره کنید و از نصف آن خودتان استفاده نمایید، می‌توانید نصف دیگر آن را به صد هزار تومان اجاره دهید، ولی اگر بخواهید نصف آن را به زیادتر از مقداری که اجاره کرده‌اید، مثلاً به صد و بیست هزار تومان اجاره دهید، باید در آن، کاری مانند تعمیر انجام داده باشید.
شرایط مالی که آن را اجاره می‌دهید
مسأله‌ی 2184: مالی که اجاره می‌دهید، باید دارای چند شرط باشد:
اول: آنکه معین باشد، پس نباید بگویید: «یکی از خانه‌های خود را اجاره دادم».
دوم: مستأجر آن را ببیند یا کسی که آن را اجاره می‌دهد طوری خصوصیات آن را بگوید که کاملاً معلوم باشد.
سوم: تحویل دادن آن ممکن باشد، پس اجاره دادن اسبی که فرار کرده را باطل بشمارید.
چهارم: آنکه مال به واسطه‌ی استفاده کردن از بین نرود، پس اجاره دادن نان و میوه و خوردنی‌های دیگر را صحیح ندانید.
پنجم: استفاده‌ای که مال را برای آن اجاره داده‌اید ممکن باشد، پس اجاره دادن زمین برای زراعت در صورتی که آب باران کفایت آن را نکند و از آب نهر هم آبیاری نشود را صحیح ندانید.
ششم: چیزی را که اجاره می‌دهید مال خودتان باشد و اگر مال کس دیگری را اجاره دهید، در صورتی صحیح بدانید که صاحبش رضایت دهد.
مسأله‌ی 2185: درخت را برای استفاده از میوه‌اش اجاره ندهید بلکه مصالحه کنید.
مسأله‌ی 2186: منهاجیات می‌توانند برای آنکه از شیرشان استفاده شود، اجیر شوند و بهتر است از شوهرشان اجازه بگیرند، ولی اگر به واسطه‌ی شیر دادن، حق شوهرشان از بین برود، نباید بدون اجازه‌ی او اجیر شوند.
شرایط استفاده‌ای که مال را برای آن اجاره می‌دهید
مسأله‌ی 2187: باید استفاده‌ای که مال را برای آن اجاره می‌دهید، چهار شرط داشته باشد:
اول: آنکه حلال باشد، بنابر این اجاره دادن دکان برای شرابفروشی یا نگهداری شراب و کرایه دادن حیوان برای حمل و نقل شراب را باطل بشمارید.
دوم: پول دادن برای آن استفاده در نظرمردم، بیهوده نباشد.
سوم: اگر چیزی را که اجاره می‌دهید چند استفاده دارد، استفاده‌ای را که مستأجر باید از آن ببرد معین نمایید، مثلاً اگر حیوانی را که سواری می‌دهد و بار می‌برد اجاره دهید، باید در موقع اجاره معین کنید که سواری یا باربری آن، مال مستأجر است یا همه‌ی استفاده‌های آن.
چهارم: مدت استفاده را معین نمایید.
مسأله‌ی 2188: هر گاه ابتدای مدت اجاره را معین نکنید، ابتدای آن را بعد از خواندن صیغه‌ی اجاره بدانید.
مسأله‌ی 2189: هر گاه خانه‌ای را مثلاً یک ساله اجاره دهید و ابتدای آن را یک ماه بعد از خواندن صیغه قرار دهید، اجاره را صحیح بدانید، اگر چه موقعی که صیغه می‌خوانید خانه در اجاره‌ی دیگری باشد.
مسأله‌ی 2190: اگر مدت اجاره را معلوم نکنید و بگویید: «هر وقت در خانه نشستی، اجاره‌ی آن ماهی صد هزار تومان است»، اجاره را صحیح ندانید.
مسأله‌ی 2191: هر گاه ابتدای اجاره را معین کنید ولی انتهای آن را مشخص نکنید، مثل این که به مستأجر بگویید: «خانه را یک ماهه به صد هزار تومان به تو اجاره دادم و بعد از آن هم هر قدر بنشینی اجاره‌ی آن، ماهی صد هزار تومان است»، یا نه ابتدا و نه انتهای اجاره را معین نکنید، مثلاً بگویید: «هر ماهی صد هزار تومان»، اجاره حتی برای ماه اول را هم باطل بشمارید.
مسأله‌ی 2192: خانه‌ای که مسافران و زائران در آن منزل می‌کنند و معلوم نیست چقدر در آن می‌مانند، اگر قرار بگذارید که مثلاً شبی بیست هزار تومان بدهید و صاحب خانه راضی شود، می‌توانید از آن خانه استفاده کنید، ولی چون مدت اجاره را معلوم نکرده‌اید، اجاره را صحیح ندانید و صاحب خانه هر وقت بخواهد می‌تواند شما را بیرون کند.
مسائل متفرقه‌ی اجاره
مسأله‌ی 2193: مالی که مستأجر بابت اجاره می‌دهد باید معلوم باشد، پس اگر از چیزهایی است که مثل گندم با وزن معامله می‌کنند، باید وزن آن را معلوم کنید، و اگر از چیزهایی است که مثل تخم مرغ با شماره معامله می‌کنید، باید شماره‌ی آن را معین کنید، و اگر مثل اسب و گوسفند است، باید اجارهدهنده آن را ببیند یا مستأجر، خصوصیات آن را به او بگوید.
مسأله‌ی 2194: هر گاه زمینی را برای زراعت جو یا گندم اجاره دهید، نباید اجاره را جو یا گندم همان زمین قرار دهید.
مسأله‌ی 2195: هر گاه چیزی را اجاره بدهید، تا آن چیز را تحویل نداده‌اید نباید اجاره‌ی آن را مطالبه کنید، و نیز اگر برای انجام عملی اجیر شده باشید، نباید پیش از انجام عمل، مطالبه‌ی اجرت کنید، مگر آنکه شرط کرده باشید یا معمول باشد که قبل از عمل، اجرت را بدهند، مثل کسی که برای نماز و روزه و حج اجیر می‌شود.
مسأله‌ی 2196: هرگاه چیزی را اجاره کرده و تحویل بگیرید، هر چند تا آخر مدت اجاره از آن استفاده نکنید، باید اجاره‌ی آن را بدهید.
مسأله‌ی 2197: هر گاه کسی را اجیر کنید که در روز معینی کاری را انجام دهد و در آن روز برای انجام آن کار حاضر شود، اگر چه کاری برای انجام دادن به او ندهید، باید اجرتش را بپردازید، مثلاً اگر خیاطی را در روز معینی برای دوختن لباستان اجیر نمایید و خیاط در آن روز آماده‌ی کار باشد، اگر چه پارچه را به او ندهیدکه بدوزد، باید اجرتش را بدهید، چه خیاط بیکار باشد، چه برای خودش یا دیگری کار کند.
مسأله‌ی 2198: هر گاه مستأجر باشید و بعد از تمام شدن مدت اجاره معلوم شود که اجاره باطل بوده، باید اجاره را با صاحب ملک مصالحه کنید و رضایتش را جلب نمایید.
مسأله‌ی 2199: هر گاه چیزی را که اجاره کرده‌اید از بین برود، چنانچه در نگهداری آن کوتاهی نکرده و در استفاده بردن از آن هم زیادهروی ننموده باشید، خود را از لحاظ شرعی ضامن ندانید، گر چه شاید از لحاظ قانونی مجبور به جبران شوید، و نیز اگر مثلاً پارچه‌ای که به خیاط داده‌اید از بین برود، در صورتی که خیاط بر خلاف دستورتان عمل نکرده و در نگهداری آن هم کوتاهی نکرده باشد، نباید عوض آن را بگیرید، هر چند قانون، او را مجبور به پرداخت خسارت نماید.
مسأله‌ی 2200: هرگاه صنعتگر باشید و چیزی را که گرفته‌اید ضایع کنید، باید جبران نمایید.
مسأله‌ی 2201: هر گاه سر حیوانی را ببرید و آن را حرام کنید، چه مزد گرفته باشید و چه مجانی سر بریده باشید، باید قیمت آن را به صاحبش بدهید.
مسأله‌ی 2202: اگر حیوانی را اجاره کنید و معین نمایید که چقدر بار بر آن بگذارید، چنانچه بیشتر از آن مقدار بار کنید و آن حیوان بمیرد یا معیوب شود، باید جبران کنید و نیز اگر مقدار بار را معین نکرده باشید و بیشتر از معمول بار کنید و حیوان تلف شود یا معیوب گردد، باید جبران کنید. و در هر دو صورت، اجرت زیادی بار را بر حسب معمول، بپردازید.
مسأله‌ی 2203: اگر حیوانی را برای بردن بار شکستنی اجاره کنید، چنانچه آن حیوان بلغزد یا رَم کند و بار را بشکند، صاحب حیوان را ضامن ندانید، ولی اگر حیوانی را برای بردن بار شکستنی اجاره دهید و به واسطه‌ی زدن و مانند آن، کاری کنید که حیوان، زمین بخورد و بار را بشکند، باید جبران نمایید.
مسأله‌ی 2204: هر گاه بچه‌ای را ختنه کنید و ضرری به آن بچه برسد یا بمیرد، باید جبران کنید.
مسأله‌ی 2205: هر گاه پزشک باشید و در معالجه خطا کنید و به مریض، ضرری برسد یا بمیرد، باید جبران کنید.
مسأله‌ی 2206: هرگاه پزشک باشید، باید قبل از طبابت، به مریض یا ولیّ او بگویید که اگر ضرری به مریض برسد، ضامن نیستید و با این شرط، طبابت کنید. پس اگر چنین شرطی کردید و دقت و احتیاط خود را به کار بردید و به مریض ضرری برسد یا بمیرد، خود را ضامن شرعی ندانید، گر چه شاید از لحاظ قانونی مجبور به جبران باشید.
مسأله‌ی 2207: چه مستأجر باشید و چه اجاره‌دهند، می‌توانید با رضایت یکدیگر، معامله را به هم بزنید و نیز اگر در اجاره شرط کنید که هر دو، یا یکی از شما حق به هم زدن معامله را داشته باشد، می‌توانید مطابق قرارداد، اجاره را به هم بزنید.
مسأله‌ی 2208: چه مستأجر باشید و چه اجاره‌دهند، هر گاه بفهمید که مغبون شده‌اید، چنانچه در موقع خواندن صیغه ملتفت نباشید که مغبون هستید، می‌توانید اجاره را به هم بزنید، ولی اگر در صیغه‌ی اجاره شرط کرده باشید که اگر مغبون هم باشید حق به هم زدن معامله را نداشته باشید، نباید اجاره را به هم بزنید.
مسأله‌ی 2209: اگر چیزی را اجاره دهید و پیش از آن که تحویل دهید، کسی آن را غصب نماید، مستأجر می‌تواند اجاره را به هم بزند و چیزی را که به عنوان اجاره داده را پس بگیرد، یا اجاره را به هم نزند و اجاره‌ی مدتی که در تصرف غصبکننده بوده را به میزان معمول از غاصب بگیرد.
مسأله‌ی 2210: اگر چیزی را که اجاره کرده‌اید، تحویل بگیرید و بعد، شخص دیگری آن را غصب کند، نباید اجاره را به هم بزنید و فقط حق دارید کرایه‌ی آن چیز را به مقدار معمول از غصبکننده بگیرید.
مسأله‌ی 2211: هر گاه پیش از آن که مدت اجاره تمام شود، مِلک را به مستأجر بفروشید، باید در باره‌ی مدتی که باقی مانده، با مستأجر مصالحه نمایید، ولی اگر آن را به دیگری بفروشید، اجاره را باقی به حال خود بدانید.
مسأله‌ی 2212: اگر پیش از ابتدای مدت اجاره، ملک به طوری خراب شود که هیچ قابل استفاده نباشد یا قابل استفاده‌ای که شرط کرده‌اید نباشد، اجاره را باطل بدانید و پولی که از مستأجر گرفته‌اید را به او برگردانید.
مسأله‌ی 2213: هر گاه مِلکی را اجاره کنید و بعد از گذشتن مقداری از مدت اجاره، به طوری خراب شود که هیچ قابل استفاده نباشد یا قابل استفاده‌ای که شرط کرده‌اید نباشد، می‌توانید باقیمانده‌ی مدت اجاره را با صاحب ملک مصالحه کنید.
مسأله‌ی 2214: هر گاه خانه‌ای که مثلاً دو اتاق دارد را اجاره دهید و یک اتاق آن خراب شود، چنانچه مستأجر تقاضا کند، اجاره‌ی باقیمانده را به هم بزنید. و اگر تقاضا نکرد، در تعمیر و بازگرداندن استفاده‌ی مال اجاره داده شده به مستأجر، بکوشید.
مسأله‌ی 2215: هر گاه اجارهدهنده یا مستأجر بمیرد، اجاره را باطل نشمارید مگر این که شرط شده باشد که خود مستأجر از آن استفاده کند که در این صورت، با مردن مستأجر، اجاره را باطل بدانید. همچنین اگر خانه، مال اجارهدهنده نباشد، مثلاً دیگری وصیت کرده باشد که تا او زنده است منفعت خانه مال او باشد، چنانچه آن خانه را اجاره دهد و پیش از تمام شدن مدت اجاره بمیرد، از وقتی که مرده، اجاره را باطل بشمارید.
مسأله‌ی 2216: هر گاه بنّا باشید و صاحب کار، شما را وکیل کند که برای او کارگر بگیرید، نباید کمتر از مقداری که از صاحب کار می‌گیرید، به کارگر بدهید، و اگر چنین کنید، باید آن را به صاحب کار برگردانید، همچنین هر گاه اجیر شوید که ساختمان را تمام کنید و برای خود اختیار بگذارید که خودتان بسازید یا به دیگری بدهید، نباید به کمتر از مقداری که اجیر شده‌اید به دیگری واگذار کنید.
مسأله‌ی 2217: هر گاه رنگرز باشید و صاحب پارچه قرار بگذارد که مثلاً پارچه را با نیل رنگ کنید، چنانچه با رنگ دیگر رنگ نمایید، نباید چیزی بگیرید.