مسأله‌ی 2694: وصیت را همان سفارش‌هایی بدانید که انجام می‌دهید تا بعد از مرگ، کارهایی برایتان انجام دهند، یا مالی را به کسی بدهند یا صرف امور خیر کنند یا برای اولاد خود و کسانی که اختیار آنان با شماست، سرپرست معین کنید. و کسی که به او وصیت می‌کنید را «وصی» بخوانید.
مسأله‌ی 2695: هر گاه می‌خواهید وصیت کنید، حتماً بگویید و اکتفا به اشاره و نوشتن نکنید، ولی کسی که لال است، هر گاه با اشاره مقصودش را بفهماند، وصیتش را صحیح بدانید.
مسأله‌ی 2696: هر گاه نوشتهای به امضا یا مهر میت ببینید، چنانچه مقصود او را بفهماند و معلوم باشد که برای وصیت کردن نوشته، باید به آن عمل کنید. ولی اگر بدانید مقصودش وصیت کردن نبوده و چیزهایی نوشته است که بعداً مطابق آن وصیت کند، با کسب اجازه از تمام ورثه‌ی بالغ به آن عمل نمایید ولی از سهم صغیر کم نکنید.
مسأله‌ی 2697: وصیتی را صحیح بدانید که وصیتکننده، عاقل و بالغ باشد، ولی وصیت بچه‌ی ده سالهای که خوب و بد را تمیز می‌دهد اگر برای بستگانش وصیت کند یا به کار خوبی مثل ساختن مسجد و آب انبار و پُل وصیت کند را نیز در یک‌سوم اموالش صحیح بدانید. همچنین باید با اختیار خودش وصیت کند، پس وصیت کسی که مجبورش کردهاند را صحیح ندانید. ولی اگر وصیتکننده سفیه باشد و حاکم شرع هم او را از تصرف در اموالش جلوگیری کرده باشد، باید ورثه‌ی بالغ، از سهم خودشان به وصیت او عمل نمایند.
مسأله‌ی 2698: کسی که از روی عمد و به قصد خودکشی اقدامی علیه خود انجام داده، مثلاً زخمی به خود زده یا سمی خورده که به واسطه‌ی آن، یقین یا گمان به مردنش پیدا می‌شود، هر گاه در فاصله‌ی اقدام به خودکشی تا مردن، وصیت کند، نباید به وصیتش اعتنا کنید.
مسأله‌ی 2699: کسی که وصیت کرده تا چیزی به شما بدهند، در صورتی خود را مالک آن بدانید که آن چیز را بعد از مردن وصیتکننده، قبول کنید.
مسأله‌ی 2700: وقتی نشانه‌های مرگ را در خود دیدید، باید فوراً امانت‌های مردم را به صاحبانش برگردانید و اگر به مردم بدهکار هستید و موقع دادن آن بدهی رسیده، باید بدهید، و اگر خودتان نمی‌توانید بدهید یا موقع دادن بدهیتان نرسیده، باید وصیت کنید و بر وصیت خود شاهد بگیرید، ولی اگر بدهیتان معلوم است و اطمینان دارید که ورثه می‌پردازند، وصیت کردن را لازم ندانید.
مسأله‌ی 2701: وقتی نشانه‌های مرگ را در خود دیدید، اگر خمس یا زکات یا مظالم بدهکار هستید، باید فوراً بدهید و اگر نمی‌توانید، چنانچه از خودتان مال دارید، یا احتمال می‌دهید کسی آنها را ادا نماید، باید وصیت کنید، و همچنین است اگر حج بر شما واجب شده باشد و بجا نیاورده باشید.
مسأله‌ی 2702: وقتی نشانه‌های مرگ را در خود دیدید، اگر نماز و روزه‌ی قضا دارید، باید وصیت کنید که از مال خودتان برای انجام آنها اجیر بگیرید، بلکه اگر مال نداشته باشید ولی احتمال بدهید کسی بدون آن که چیزی بگیرد آنها را انجام می‌دهد، باز هم باید وصیت نمایید، و اگر قضای نماز و روزهتان به تفصیلی که در مسأله‌های 1390 تا 1398 گفته شد بر پسر بزرگترتان واجب باشد، باید به او اطلاع دهید یا وصیت کنید که برایتان بجا آورد.
مسأله‌ی 2703: وقتی نشانه‌های مرگ را در خود دیدید، اگر مالی پیش کسی دارید یا در جایی پنهان کرده‌اید که ورثه نمی‌دانند، چنانچه به واسطه‌ی ندانستن، حقشان از بین برود، باید به آنان اطلاع دهید، و بهتر است برای بچه‌های صغیر خود، سرپرست معین کنید، ولی در صورتی که بدون قیم، مال فرزندان صغیرتان از بین می‌رود، یا خودشان ضایع می‌شوند، باید برای آنان سرپرست امینی معین نمایید.
مسأله‌ی 2704: باید وصی خود را مسلمان، بالغ، عاقل و مورد اطمینان انتخاب کنید.
مسأله‌ی 2705: هر گاه کسی چند وصی برای خود معین کند، و شما هم جزء آنان باشید، چنانچه اجازه داده باشد که هر کدام به تنهایی به وصیت عمل کنید، اجازه گرفتن از یکدیگر در انجام وصیت را لازم ندانید. و اگر اجازه نداده باشد، چه گفته باشد که همه با هم به وصیت عمل کنید، یا نگفته باشد، باید با نظر یکدیگر به وصیت عمل نمایید، و اگر بعضی حاضر نشوید که با هماهنگی یکدیگر به وصیت عمل کنید، می‌توانید از حاکم شرع بخواهید که آنان را مجبور به همکاری کند، و اگر همه یا بعضی اطاعت نکردند، می‌توانید بخواهید که به جای آنان، شخص یا اشخاص دیگری را معین نماید.
مسأله‌ی 2706: هر گاه از وصیت خود برگردید مثلاً بگویید: «یک‌سوم مالم را به فلانی بدهید»، بعد بگویید: «به او ندهید» وصیت قبلی‌تان را باطل بشمارید، همچنین هر گاه وصیت خود را تغییر دهید مثل آن که سرپرستی برای بچه‌های خود معین کنید، بعد شخص دیگری را به جای او سرپرست نمایید، وصیت اول خود را باطل بشمارید. و هر گاه کسی چنین کند، باید به وصیت دوم او عمل نمایید.
مسأله‌ی 2707: هر گاه نگویید از وصیت خود برگشته‌اید، ولی کاری کنید که معلوم شود از وصیت خود برگشته‌اید، مثلاً خانهای که وصیت کرده‌اید بعد از شما به شخصی بدهند، را بفروشید، یا دیگری را برای فروش آن وکیل نمایید، وصیت اول خود را باطل بشمارید.
مسأله‌ی 2708: هر گاه کسی وصیت کرده باشد که چیز معینی را به کسی بدهند، بعد وصیت کند که نصف همان را به دیگری بدهند، باید آن چیز را دو قسمت کنید و به هر کدام از آن دو نفر، یک قسمت آن را بدهید.
مسأله‌ی 2709: هر گاه کسی در مرضی که به آن مرض می‌میرد، مقداری از مالش را به کسی ببخشد و وصیت کند که بعد از مردنش هم مقداری به کس دیگری بدهند، آنچه را که در حال زندگی بخشیده، از اصل مالش بپردازید ولی آنچه وصیت کرده، اگر بیشتر از یک‌سوم تمام داراییاش نباشد، یا اگر بیشتر است، ورثه اجازه بدهند، به وصیت او عمل کنید، و اگر آنچه وصیت کرده بیشتر از یک‌سوم داراییاش باشد و ورثه هم اجازه ندهند، باید فقط تا مقدار یک‌سوم داراییاش به وصیتش عمل کنید.
مسأله‌ی 2710: هر گاه کسی وصیت کند که یک‌سوم داراییاش را نفروشید و عایدی آن را به مصرفی برسانید، باید مطابق گفته‌ی او عمل نمایید.
مسأله‌ی 2711: هر گاه کسی در مرضی که به آن مرض می‌میرد، بگوید: «مقداری به کسی بدهکار هستم»، چنانچه متهم باشد که برای ضرر زدن به ورثه گفته است، باید مقداری را که معین کرده از یک‌سوم دارایی او بدهید و اگر متهم نباشد، و کسی هم منکر گفته‌ی او نشود، باید از اصل مالش بدهید.
مسأله‌ی 2712: کسی که وصیت می‌کنید چیزی به او بدهند، باید وجود داشته باشد. پس اگر وصیت کنید به بچهای که ممکن است فلان زن حامله شود چیزی بدهید، چنین وصیتی را باطل بشمارید. ولی می‌توانید وصیت کنید به بچهای که در شکم مادر است، چیزی بدهند اگر چه هنوز روح نداشته باشد، پس اگر کسی چنین وصیت کرد و بچه، زنده به دنیا آمد، باید آنچه را که وصیت کرده به او بدهید، و اگر مرده به دنیا آمد، وصیتش را باطل بدانید و آنچه برای او وصیت کرده را میان ورثه تقسیم کنید.
مسأله‌ی 2713: هر گاه بفهمید کسی شما را وصی خودش کرده، چنانچه به اطلاع وصیتکننده برسانید که برای انجام وصیت او حاضر نیستید، بعد از مردنش هم عمل به وصیتش را بر خود لازم ندانید. ولی اگر پیش از مردن او نفهمید که شما را وصی خودش کرده، یا بفهمید و به او اطلاع ندهید که برای عمل کردن به وصیتش حاضر نیستید، یا در وقتی اطلاع دهید که فرصت نداشته باشد تا شخص دیگری را وصی خود سازد، یا موقعی ملتفت شوید که مریض به واسطه‌ی شدت مرض، نتواند به دیگری وصیت کند، باید انجام وصیت او را قبول نمایید.
مسأله‌ی 2714: هر گاه کسی که به شما وصیت کرده بمیرد، در صورتی که بدانید مقصود میت این بوده که خودتان انجام دهید، نباید به شخص دیگری بسپارید، ولی اگر بدانید که مقصود میت این نبوده که شما آن کار را انجام دهید، بلکه مقصودش فقط انجام کار بوده، می‌توانید دیگری را از طرف خود وکیل نمایید.
مسأله‌ی 2715: هر گاه کسی، شما و شخص دیگری را وصی خود کند که با هم به وصیتش عمل کنید، چنانچه آن وصی بمیرد یا دیوانه یا کافر شود، باید از حاکم شرع بخواهید تا یک نفر دیگر را به جای او معین کند. و هرگاه یکی از ورثه باشید و هر دو وصی بمیرند یا دیوانه یا کافر شوند، می‌توانید از حاکم شرع بخواهید که دو وصی دیگر تعیین نماید.
مسأله‌ی 2716: هر گاه وصی کسی باشید و نتوانید به تنهایی کارهای میت را انجام دهید، می‌توانید از حاکم شرع بخواهید تا برای کمک شما، یک نفر دیگر را معین کند.
مسأله‌ی 2717: هر گاه وصی کسی باشید و مقداری از مال میت در دست شما تلف شود، چنانچه در نگهداری آن کوتاهی کرده و یا تعدّی نموده باشید، مثل آن که میت وصیت کرده است که فلان مقدار به فقرای فلان شهر بدهید و شما مال را به شهر دیگر برده و در راه از بین رفته باشد، باید جبران کنید، بلکه اگر در بین راه هم تلف نشود، ولی به فقرای شهری دهید که مورد وصیت نبوده، باز هم باید جبران نمایید. ولی اگر کوتاهی نکرده و تعدّی هم ننموده باشید، خود را ضامن ندانید.
مسأله‌ی 2718: هرگاه شخصی، شخص دیگری را وصی کند، و همچنین وصیت کند که اگر آن کس بمیرد، شما وصی او باشید، بعد از آن که وصی اول مُرد، شما باید کارهای میت را انجام دهید.
مسأله‌ی 2719: حجّی که بر میت واجب است و بدهکاری و حقوقی مثل خمس و زکات و مظالم که باید ادا می‌کرد و نکرد را از اصل مال بدهید، اگر چه میت برای آنها وصیت نکرده باشد.
مسأله‌ی 2720: هر گاه مال میت از بدهی و حج واجب و حقوقی مثل خمس و زکات و مظالم که باید می‌پرداخت و نپرداخت زیاد بیاید، چنانچه وصیت کرده باشد که یک‌سوم یا مقداری از یک‌سوم را به مصرفی برسانید، باید به وصیت او عمل کنید و اگر وصیت نکرده باشد، آنچه می‌ماند را مال ورثه بدانید.
مسأله‌ی 2721: هر گاه مصرفی را که میت معین کرده، از یک‌سوم مالش بیشتر باشد، وصیت او در بیشتر از یک‌سوم را در صورتی صحیح بدانید که ورثه، عملی شدن وصیت را اجازه دهند. و اگر بعضی از ورثه اجازه دهند و بعضی اجازه ندهند، وصیت را فقط در سهم آنان که اجازه داده‌اند، صحیح بدانید.
مسأله‌ی 2722: هر گاه کسی که از او ارث می‌برید، مصرفی را معین کرده باشد که از یک‌سوم داراییاش بیشتر باشد و پیش از مردن، اجازه بدهید که وصیت او عملی شود، بعد از مردن او نباید از اجازه‌ی خود برگردید.
مسأله‌ی 2723: هر گاه کسی شما را وصی خود قرار دهد، اگر بخواهد وصیتهایش را از یک‌سوم داراییاش انجام دهید:
اول: بدهی‌هایش به مردم را بدهید، و اگر از یک‌سوم کم آمد، از اصل مالش بپردازید.
دوم: اگر از مورد اول زیاد آمد، خمس، زکات و مظالمی که بدهکار است را بدهید، و اگر از یک‌سوم کم آمد، از اصل مالش بپردازید.
سوم: اگر از دو مورد قبلی زیاد آمد، نماز و روزه‌هایی که وصیت کرده را ادا کنید و اگر زیاد نیامد، برداشتن از اصل مال را لازم ندانید.
چهارم: اگر از موارد قبلی زیاد آمد، در امور مستحبی مانند اطعام فقرا مصرف نمایید.
و در تمام این کارها، از ورثه نیز اجازه بگیرید.
مسأله‌ی 2724: هر گاه کسی شما را وصی خود قرار دهد، اگر بخواهد وصیتهایش را انجام دهید ولی معین نکند از یک‌سوم داراییاش انجام دهید:
اول: بدهی‌هایش به مردم را باید از اصل مالش بپردازید.
دوم: اگر از مالش زیاد آمد، خمس، زکات و مظالمی که بدهکار است را از اصل مالش بدهید.
سوم: اگر مالش از دو مورد قبلی زیاد آمد، نماز و روزه‌هایی که وصیت کرده را با اجازه‌ی ورثه، از اصل مالش ادا کنید و اگر اجازه ندادند، از یک‌سوم داراییاش انجام دهید.
چهارم: امور مستحبی مانند اطعام فقرا را از یک‌سوم داراییاش مصرف نمایید.
مسأله‌ی 2725: هر گاه وصی کسی باشید و شخصی ادعا کند که میت، وصیت کرده که مبلغی به او بدهید، چنانچه دو مرد عادل گفته‌ی او را تصدیق کنند یا قسم بخورد و یک مرد عادل هم گفته‌ی او را تصدیق نماید، یا یک مرد عادل و دو زن عادله، یا چهار زن عادله به گفته‌ی او شهادت دهند، باید مقداری را که می‌گوید به او بدهید، و اگر یک زن عادله شهادت بدهد، باید یکچهارم چیزی که مطالبه می‌کند را به او بدهید، و اگر دو زن عادله شهادت دهند، باید نصف آن را، و اگر سه زن عادله شهادت دهند، باید سهچهارم آن را به او بدهید، و نیز اگر دو مرد کافر ذمّی که در دین خود عادل باشند گفته‌ی او را تصدیق کنند، درصورتی که میت ناچار بوده است که وصیت کند، و مرد و زن عادلی هم در موقع وصیت نبودهاند، باید چیزی را که مطالبه می‌کند به او بدهید.
مسأله‌ی 2726: هر گاه کسی ادعا کند وصی میت است یا میت او را سرپرست بچه‌های خود قرار داده است، در صورتی باید حرف او را قبول کنید که دو مرد عادل، گفته‌ی او را تصدیق نمایند.
مسأله‌ی 2727: هر گاه وصیت کنید چیزی به کسی بدهند و آن شخص پیش از آن که قبول کند یا رد نماید بمیرد، می‌توانید از وصیت خود برگردید و می‌توانید برای ورثهاش قرار دهید.