رکن پنجم در تنظیم قوانین، آیات و روایاتی است که مشتمل بر مثال زدن یک موضوع به یک امر مورد پسند و مطبوع یا یک امر ناپسند و غیر مطبوع باشد. از بیان این مثال، پی می‌بریم که موضوعی که مورد سخن است، پسندیده یا ناپسند است.
بنای عقلا بر این است که بین مثال و مُمَثَّل، رابطه‌ای وجود دارد یعنی اگر چیزی به چیز پسندیده‌ای مثال زده شود، نشان از وجود پسندیدگی و مطلوبیت در آن چیز است و در مقابل، اگر به چیز ناپسند و مکروهی مثال زده شود، نشان از وجود نوعی ناپسندی و کراهت در آن چیز خواهد داشت.
با این مقدمه، برای مثال به خوبی‌ها استدلال می‌کنیم:
مقدمه‌ی اول: این کار به کار خوبی مثال زده شده است.
مقدمه‌ی دوم: هر مثال، نشان از وجود رابطه‌ای بین مثال و ممثل است.
نتیجه: این کار، ربطی به خوبی دارد.
همچنین برای مثال به بدی‌ها استدلال می‌کنیم:
مقدمه‌ی اول: این کار به کار بدی مثال زده شده است.
مقدمه‌ی دوم: هر مثال، نشان از وجود رابطه‌ای بین مثال و ممثل است.
نتیجه: این کار، ربطی به بدی دارد.
نمونه‌ی 1 (حدیث): قَالَ رَسُولُ اللهِ (صلّی الله علیه و آله و سلّم): «لَوْ کانَ عَلَى بَابِ دَارِ أَحَدِکُمْ نَهَرٌ فَاغْتَسَلَ فِی کُلِّ یوْمٍ مِنْهُ خَمْسَ مَرَّاتٍ أَ کانَ یَبْقَى فِی جَسَدِهِ مِنَ الدَّرَنِ شَیءٌ؟» قُلْنَا: لَا. قَالَ: «فَإِنَّ مَثَلَ الصَّلَاةِ کمَثَلِ نَهَرِ الجَارِی کُلَّمَا صَلَّى صَلَاةً کَفَّرَتْ مَا بَینَهُمَا مِنَ الذُّنُوبِ»1
………………………………………
1. تهذیب الاحکام، شیخ طوسی، جلد 2، صفحه‌ی 237. ترجمه: استاد اعظم (صلّی الله علیه و آله و سلّم) فرمودند: اگر بر درِ خانه‌ی یکی از شما، جویباری باشد که هر روز، پنج بار در آن شستشو کند، آیا بر بدنش چرکی باقی می‌ماند؟ گفتیم: نه. فرمودند: مثال نماز، مثال جویبار است. هر بار نماز بخواند، گناهان بین دو نماز، پوشیده می‌شود.