از هر آیه یا روایتی که مشتمل بر دعایی برای انجام دهنده‌ی کاری باشد، و همچنین هر آیه و روایتی که مشتمل بر لعن و نفرینی برای انجام یا ترک کاری باشد، می‌توان به روشنی، قانون متناسب، استجماع نمود.
نمونه‌ی 1 (حدیث ـ دعا): عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ (علیه‌السلام) قَالَ: «إِنَّ الشَّیطَانَ یُغْرِی بَینَ المُؤْمِنِینَ مَا لَمْ یَرْجِعْ أَحَدُهُمْ عَنْ دِینِهِ فَإِذَا فَعَلُوا ذَلِک اسْتَلْقَى عَلَى قَفَاهُ وَ تَمَدَّدَ، ثُمَّ قَالَ فُزْتُ. فَرَحِمَ اللهُ امْرَأً أَلَّفَ بَینَ وَلِیّینِ لَنَا»1
نمونه‌ی 2 (آیه ـ لعن): «إِنَّ اللهَ لَعَنَ الکافِرِینَ وَ أَعَدَّ لَهُمْ سَعِیراً»2 یا «إِنَّ الَّذِینَ یَرْمُونَ المُحْصَنَاتِ الغَافِلَاتِ المُؤْمِنَاتِ لُعِنُوا فِی الدُّنْیا وَالآخِرَةِ»3
نمونه‌ی 3 (حدیث ـ لعن): قَالَ رَسُولُ اللهِ (صلّی الله علیه و آله و سلّم): «لَعَنَ اللهُ مَنْ قَتَلَ غَیرَ قَاتِلِهِ أَوْ ضَرَبَ غَیرَ ضَارِبِهِ»4
استثناء: هر جا دعا یا ترحم، برای اثر باشد نه برای مؤثر و برای فعل باشد نه برای فاعل؛ از این قاعده، استثناست. به عبارت ساده، هر گاه بفرمایند: «خدا رحمت کند کسی که فلان کار را انجام دهد» معلوم می‌شود انجام دادنِ آن کار، مستحب است. اما اگر بفرمایند: «خدا رحمت کند، فلان اثر را» معلوم می‌شود آن اثر، قهری است و نمی‌توان عامدانه انجامش داد؛ و الا باید مؤثر و فاعل، مدح و ترحم می‌شد نه اثر و فعل.
نمونه‌ی 1 (حدیث ـ دعا): «فَارْحَمْ تِلْکَ الْوُجُوهَ الَّتِی غَیَّرَتْهَا الشَّمْسُ»5 به این معنی نیست که مستحب است صورت را در مقابل نور خورشید نگه داریم تا تغییر رنگ پیدا کند! بلکه در اثر حرکت در طول روز و در آفتاب، رنگ صورت، تغییر می‌کند.
نمونه‌ی 2 (حدیث ـ دعا): «وَ ارْحَمْ تِلْکَ الْعُیُونَ الَّتِی جَرَتْ دُمُوعُهَا رَحْمَةً لَنَا»6 به این معنی نیست که مستحب است اشک بریزیم بلکه اشک، خودش می‌ریزد و نمی‌توان با فشار و اختیار، کاری کرد که اشک، جاری شود.
نمونه‌ی 3 (حدیث ـ دعا): «وَ ارْحَمْ تِلْکَ الْقُلُوبَ الَّتِی جَزِعَتْ وَ احْتَرَقَتْ لَنَا»7 به این معنی نیست که مستحب است قلب را به جزع واداشت و آن را سوزانید؛ زیرا امکان ندارد که کسی با اختیار خودش، جگرش را بسوزاند. بلکه سوختن جگر و غمگین شدن قلب، در اثر توجه به مصیبت‌های وارده بر اولیای الهی است. یعنی کاری که از دست ما بر می‌آید، توجه به مصائب آن بزرگواران است که بر اثر آن، قلبمان می‌سوزد و غمگین می‌شود.
…………………………………..
1. کافی، محدث کلینی، جلد 2، صفحه‌ی 345. ترجمه: امام باقر (علیه‌السلام) فرمودند: به راستی که شیطان دشمنى می‌افکند میان مؤمنان تا بر نگردد یکیشان از دینش، و چون چنان کنند، به پشت بخوابد و خود را واکشد و سپس گوید: پیروز شدم. پس خدا رحمت کند کسی را که الفت دهد دو تا دوست ما را.
2. سوره‌ی احزاب، آیه‌ی 64. ترجمه: خدا کافران را لعنت کرده و براى آنها آتش فروزانى آماده کرده است.
3. سوره‌ی نور، آیه‌ی 23. ترجمه: بىگمان کسانى که به زنان پاکدامن بىخبر [از همه جا] و با ایمان نسبت زنا مىدهند در دنیا و آخرت لعنتشدهاند.
4. کافی، محدث کلینی، جلد 7، صفحه‌ی 274. ترجمه: استاد اعظم (صلّی الله علیه و آله و سلّم) فرمودند: هر کس غیر از کسی که قصد جانش را کرده باشد، بکشد یا غیر از زننده‌ی خود را بزند، از رحمت خداوند دور باد.
5. ثواب الأعمال و عقاب الأعمال، شیخ صدوق، صفحه‌ی 95، باب: ثواب من زار قبر الحسین (علیه السلام). ترجمه: رحم کن بر صورت‌هایی که خورشید آنها را تغییر داده است.
6. ثواب الأعمال و عقاب الأعمال، شیخ صدوق، صفحه‌ی 95، باب: ثواب من زار قبر الحسین (علیه السلام). ترجمه: رحم کن بر چشم‌هایی که اشکش از روی ترحّم بر ما، جاری شده است.
7. ثواب الأعمال و عقاب الأعمال، شیخ صدوق، صفحه‌ی 95، باب: ثواب من زار قبر الحسین (علیه السلام). ترجمه: رحم کن بر دل‌هایی که برای ما آتش گرفتند و جزع کردند.