از فضای غالبی که بر دسته‌ای روایت، حاکم است، می‌توان به جایگاه حکمی در شرع مقدس پی برد. پس یکی دیگر از ارکان استجماع قانون، جایی است که روایات، فضای حاکم بر موضوعی را ترسیم نماید.
نمونه‌ی اول، تفریق نمازهای ظهر و عصر یا مغرب و عشاء:
● سند 1: عَنْ عَلِی (علیه‌السلام) قَالَ: «کانَ رَسُولُ الله (صلی الله علیه و آله و سلم) یَجْمَعُ بَینَ الْمَغْرِبِ وَ الْعِشَاءِ فِی اللَّیلَةِ الْمَطِیرَةِ، فَعَلَ ذَلِک مِرَاراً»1
● سند 2: عَنْ أَبِی عَبْدِ الله (علیه‌السلام) قَالَ: «کانَ رَسُولُ الله (صلی الله علیه و آله و سلم) إِذَا کانَ فِی سَفَرٍ أَوْ عَجَّلَتْ بِهِ حَاجَةٌ یَجْمَعُ بَینَ الظُّهْرِ وَ الْعَصْرِ وَ بَینَ الْمَغْرِبِ وَ الْعِشَاءِ الْآخِرَةِ» قَالَ وَ قَالَ أَبُو عَبْدِ الله (علیه‌السلام): «لَا بَأْسَ أَنْ تُعَجِّلَ الْعِشَاءَ الْآخِرَةَ فِی السَّفَرِ قَبْلَ أَنْ یَغِیبَ الشَّفَقُ»2
● سند 3: عَنْ عَبْدِ الله بْنِ سِنَانٍ قَالَ شَهِدْتُ صَلَاةَ الْمَغْرِبِ لَیلَةً مَطِیرَةً فِی مَسْجِدِ رَسُولِ الله (صلّی الله علیه و آله و سلّم) فَحِینَ کانَ قَرِیباً مِنَ الشَّفَقِ ثَارُوا وَ أَقَامُوا الصَّلَاةَ فَصَلَّوُا الْمَغْرِبَ ثُمَّ أَمْهَلُوا النَّاسَ حَتَّى صَلَّوْا رَکعَتَینِ ثُمَّ قَامَ الْمُنَادِی فِی مَکانِهِ فِی الْمَسْجِدِ فَأَقَامَ الصَّلَاةَ فَصَلَّوُا الْعِشَاءَ ثُمَّ انْصَرَفَ النَّاسُ إِلَى مَنَازِلِهِمْ فَسَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ الله (علیه‌السلام) عَنْ ذَلِک فَقَالَ: «نَعَمْ قَدْ کانَ رَسُولُ الله (صلّی الله علیه و آله و سلّم) عَمِلَ بِهَذَا»3
● سند 4: عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ أَبِیهِ (علیه‌السلام) أَنَّهُ کانَ یَأْمُرُ الصِّبْیانَ یَجْمَعُونَ بَینَ الصَّلَاتَینِ الْأُولَى وَ الْعَصْرِ وَ الْمَغْرِبِ وَ الْعِشَاءِ یَقُولُ: «مَا دَامُوا عَلَى وُضُوءٍ قَبْلَ أَنْ یَشْتَغِلُوا»4
● سند 5: عَنْ أَبِی عَبْدِ الله (علیه‌السلام) أَنَّ رَسُولَ الله (صلی الله علیه و آله و سلم) کانَ فِی السَّفَرِ یَجْمَعُ بَینَ الْمَغْرِبِ وَ الْعِشَاءِ وَ الظُّهْرِ وَ الْعَصْرِ إِنَّمَا یَفْعَلُ ذَلِک إِذَا کانَ مُسْتَعْجِلاً» وَ قَالَ (علیه‌السلام): «وَ تَفْرِیقُهُمَا أَفْضَلُ»5
● سند 6: عَنْ أَبِی عَبْدِ الله (علیه‌السلام) قَالَ: «إِنَّ رَسُولَ الله (صلی الله علیه و آله و سلم) صَلَّى الظُّهْرَ وَ الْعَصْرَ فِی مَکانٍ وَاحِدٍ مِنْ غَیرِ عِلَّةٍ وَ لَا سَبَبٍ فَقَالَ لَهُ عُمَرُ ـ وَ کانَ أَجْرَأَ الْقَوْمِ عَلَیهِ ـ أَ حَدَثَ فِی الصَّلَاةِ شَیءٌ؟! قَالَ: لَا وَ لَکِنْ أَرَدْتُ أَنْ أُوَسِّعَ عَلَى أُمَّتِی»6
● سند 7: عَنْ عَبْدِ الْمَلِک الْقُمِّی عَنْ أَبِی عَبْدِ الله (علیه‌السلام) قَالَ: قُلْتُ لَهُ: أَجْمَعُ بَینَ الصَّلَاتَینِ مِنْ غَیرِ عِلَّةٍ؟ قَالَ: «قَدْ فَعَلَ ذَلِک رَسُولُ الله (صلی الله علیه و آله و سلم) أَرَادَ التَّخْفِیفَ عَنْ أُمَّتِهِ»7
● سند 8: عَنْ أَبِی عَبْدِ الله (علیه‌السلام) قَالَ: «صَلَّى رَسُولُ الله (صلی الله علیه و آله و سلم) بِالنَّاسِ الظُّهْرَ وَ الْعَصْرَ حِینَ زَالَتِ الشَّمْسُ فِی جَمَاعَةٍ مِنْ غَیرِ عِلَّةٍ وَ صَلَّى بِهِمُ الْمَغْرِبَ وَ الْعِشَاءَ الْآخِرَةَ قَبْلَ سُقُوطِ الشَّفَقِ مِنْ غَیرِ عِلَّةٍ فِی جَمَاعَةٍ وَ إِنَّمَا فَعَلَ رَسُولُ الله (صلّی الله علیه و آله و سلّم) لِیَتَّسِعَ الْوَقْتُ عَلَى أُمَّتِهِ»8
● تابع 1: عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ قَالَ: جَمَعَ رَسُولُ الله (صلّی الله علیه و آله و سلّم) بَینَ الظُّهْرِ وَ الْعَصْرِ مِنْ غَیرِ خَوْفٍ وَ لَا سَفَرٍ فَقَالَ: أَرَادَ أَنْ لَا یَحْرَجَ أَحَدٌ مِنْ أُمَّتِهِ»9
● تابع 2: عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ أَنَّ رَسُولَ الله (صلّی الله علیه و آله و سلّم) جَمَعَ بَینَ الظُّهْرِ وَ الْعَصْرِ وَ الْمَغْرِبِ وَ الْعِشَاءِ مِنْ غَیرِ مَطَرٍ وَ لَا سَفَرٍ فَقِیلَ لِابْنِ عَبَّاسٍ مَا أَرَادَ بِهِ؟ قَالَ: «أَرَادَ التَّوْسِیعَ لِأُمَّتِهِ»10
● تابع 3: عَنْ مُعَاذِ بْنِ جَبَلٍ أَنَّ رَسُولَ الله (صلّی الله علیه و آله و سلّم) جَمَعَ بَینَ الظُّهْرِ وَ الْعَصْرِ وَ الْمَغْرِبِ وَ الْعِشَاءِ عَامَ تَبُوک.11
● تابع 4: عَنْ صَفْوَانَ الْجَمَّالِ قَالَ: صَلَّى بِنَا أَبُو عَبْدِ الله (علیه‌السلام) الظُّهْرَ وَ الْعَصْرَ عِنْدَ مَا زَالَتِ الشَّمْسُ بِأَذَانٍ وَ إِقَامَتَینِ وَ قَالَ: «إِنِّی عَلَى حَاجَةٍ فَتَنَفَّلُوا»12
………………………………………………
1. قرب الإسناد، حمیری، صفحه‌ی 115، احادیث متفرقة. ترجمه: امیر المؤمنین (علیه‌السلام) فرمودند: «استاد اعظم (صلّی الله علیه و آله و سلّم) در شب بارانی، بین نماز مغرب و عشاء، جمع می‌کردند. این کار را بارها انجام دادند.
2. وسائل الشیعة، محدث عاملی، جلد 4، صفحه‌ی 219، باب جواز الجمع بین الصلاتین فی وقت واحد جماعة و فرادى لعذر. ترجمه: امام صادق (علیه‌السلام) فرمودند: استاد اعظم (صلّی الله علیه و آله و سلّم) هر گاه در سفر می‌بودند یا برای کاری عجله می‌داشتند، بین نماز ظهر با عصر و نماز مغرب با عشاء را جمع می‌کردند. و نیز فرمودند: اشکال ندارد که نماز عشاء، در سفر، قبل از غایب شدن شفق خوانده شود.
3. کافی، محدث کلینی، جلد 3، صفحه‌ی 287، باب الجمع بین الصلاتین. ترجمه: راوی می‌گوید: در شب بارانی‌ای در مسجد رسول خدا (صلّی الله علیه و آله و سلّم) در نماز جماعت حاضر شدم. نزدیک شفق برخاسته و نماز مغرب خواندند، سپس به اندازه‌ی دو رکعت به مردم مهلت دادند. سپس منادی برخاست و اقامه گفت و نماز عشاء را خواندند. سپس به منزل‌هایشان برگشتند. پس از امام صادق (علیه‌السلام) از آن پرسیدم، فرمودند: بله، [اشکال ندارد] گاهی اوقات، پیامبر خدا چنین می‌کردند.
4. کافی، محدث کلینی، جلد 6، صفحه‌ی 47، باب تأدیب الولد. ترجمه: امام صادق (علیه‌السلام) فرمودند: پدرم بچه‌ها را امر می‌کردند که نمازهای ظهر با عصر و مغرب با عشاء را با هم بخوانند و می‌فرمودند: تا زمانی که وضو دارند و قبل از این که سرگرم [بازی] شوند.
5. وسائل الشیعة، محدث عاملی، جلد 4، صفحه‌ی 220، باب جواز الجمع بین الصلاتین فی وقت واحد جماعة و فرادى لعذر. ترجمه: امام صادق (علیه‌السلام) فرمودند: پیامبر خدا (که درود و سلام خدا بر ایشان و خاندانشان باد) در سفر، بین نماز مغرب با عشاء و نماز ظهر با عصر، جمع می‌کردند و همچنین هر گاه عجله می‌داشتند، چنین می‌کردند. و فرمودند: جدا خواندنشان برتر است.
6. علل الشرائع، شیخ صدوق، جلد 2، صفحه‌ی 321، باب علة الرخصة فی الجمع بین الصلاتین. ترجمه: امام صادق (علیه‌السلام) فرمودند: همانا پیامبر خدا (که درود و سلام خدا بر ایشان و خاندانشان باد) نماز ظهر و عصر را در یک‌جا بدون بیماری و سببی با هم خواندند. پس عمر ـ که گستاخ‌ترینِ مردم نسبت به آن حضرت بود ـ عرض کرد: آیا در نماز، چیز جدیدی ایجاد شده است؟! فرمودند: نه، ولی خواستم بر امتم وسعت داده باشم.
7. وسائل الشیعة، محدث عاملی، جلد 4، صفحه‌ی 221، باب جواز الجمع بین الصلاتین لغیر عذر أیضاً. راوی می‌گوید: به امام صادق (علیه‌السلام) عرض کردم: آیا می‌توانم بدون دلیل، بین دو نماز، جمع کنم؟ فرمودند: گاهی وقت‌ها، پیامبر خدا (که درود و سلام خدا بر ایشان و خاندانشان باد) چنین می‌کردند، می‌خواستند بر امتشان سبک باشد.
8. کافی، محدث کلینی، جلد 3، صفحه‌ی 286، باب الجمع بین الصلاتین. ترجمه: امام صادق (علیه‌السلام) فرمودند: پیامبر خدا (که درود و سلام خدا بر ایشان و خاندانشان باد) نماز ظهر و عصر را در وقت اذان ظهر با مردم خواندند، بدون سبب خاصی و نماز مغرب و عشاء را قبل از فرورفتن شفق، بدون سبب خاصی به جماعت خواندند و همانا پیامبر خدا (که درود و سلام خدا بر ایشان و خاندانشان باد) این کار را برای وسعت دادنِ وقت بر امتشان انجام می‌دادند.
9. علل الشرائع، شیخ صدوق، جلد 2، صفحه‌ی 321، باب علة الرخصة فی الجمع بین الصلاتین. ترجمه: ابن عباس می‌گوید: پیامبر خدا (که درود و سلام خدا بر ایشان و خاندانشان باد) بین نماز ظهر و عصر را بدون ترس و در غیر سفر، جمع کردند. سپس گفت: می‌خواستند هیچیک از امتشان به سختی نیافتد.
10. وسائل الشیعة، محدث عاملی، جلد 4، صفحه‌ی 222، باب جواز الجمع بین الصلاتین لغیر عذر أیضاً. ابن عباس می‌گوید: پیامبر خدا (که درود و سلام خدا بر ایشان و خاندانشان باد) بین نماز ظهر با عصر و مغرب با عشاء را بدون باران و در غیر سفر، جمع کردند. از او پرسیده شد: چه می‌خواستند؟ گفت: می‌خواستند بر امتشان توسعه[ی وقت] داده باشند.
11. امالی، شیخ طوسی، صفحه‌ی 386، المجلس الثالث عشر. ترجمه: معاذ بن جبل می‌گوید: همانا پیامبر خدا (که درود و سلام خدا بر ایشان و خاندانشان باد) در سال [جنگ] تبوک، بین نماز ظهر با عصر و مغرب با عشاء جمع کردند.
12. کافی، محدث کلینی، جلد 3، صفحه‌ی 287، باب الجمع بین الصلاتین. ترجمه: راوی می‌گوید: امام صادق (علیه‌السلام) برایمان نماز ظهر و عصر را در اول اذان ظهر با یک اذان و دو اقامه خواندند و فرمودند: من کار دارم، شما نافله بخوانید.