آب مطلق و مضاف
مسأله‌ی 15: آب را یا مطلق بدانید یا مضاف. و آب مضاف آبی است که آن را از چیزی بگیرید، مثل آب هندوانه و گلاب، یا با چیزی مخلوط باشد، مثل آبی که به قدری با گِل و مانند آن مخلوط شود که دیگر به آن آب نگویند. و غیر اینها را آب مطلق بدانید و آن را بر پنج قسم بشمارید: اول: آب کُر. دوم: آب قلیل. سوم: آب جاری. چهارم: آب باران. پنجم: آب چاه.
آب کُر
مسأله‌ی 16: آب کُر را مقدار آبی بدانید که اگر در ظرفی که هر یک از درازا و پهنا و گودی آن، سه وجب و نیم (به وجب مرد کامل) است بریزید، آن ظرف را پر کند، و وزن آن بیشتر از 378 کیلوگرم باشد.
مسأله‌ی 17: اگر عین نجس مانند ادرار و خون یا چیزی که نجس شده است مانند لباس نجس، به آب کُر برسد چنانچه آن آب، بو یا رنگ یا مزه‌ی نجاست را بگیرد، آن آب را نجس بشمارید ولی اگر تغییر نکند، نجس نشمارید.
مسأله‌ی 18: اگر بوی آب کُر به واسطه‌ی غیر نجاست تغییر کند، آن را نجس نشمارید.
مسأله‌ی 19: اگر عین نجس مانند خون به آبی که بیشتر از کر است برسد و بو یا رنگ یا مزه‌ی قسمتی از آن را تغییر دهد، چنانچه مقداری که تغییر نکرده، کمتر از کر باشد، تمام آب را نجس بشمارید ولی اگر مقداری که تغییر نکرده، به اندازه‌ی کر یا بیشتر باشد، فقط مقداری که بو یا مزه یا رنگ آن تغییر کرده را در حکم نجس بدانید.
مسأله‌ی 20: هر گاه آب فواره متصل به کر باشد، پاک‌کننده‌ی آب نجس بدانید، ولی اگر قطره قطره روی آب نجس بریزد، پاک‌کننده‌ی آن محسوب نکنید، مگر آنکه چیزی روی فواره بگیرید تا آب آن قبل از قطره قطره شدن، به طوری با آب نجس متصل و با آن مخلوط شود که آب پاک بر آب نجس غلبه کند و آب نجس، جزئی از آن شمرده شود.
مسأله‌ی 21: اگر چیز نجس را زیر شیری که متصل به کر است بشویید، آبی که از آن چیز می‌ریزد، اگر متصل به کر باشد و بو یا رنگ یا مزه‌ی نجاست نگرفته باشد و عین نجاست هم در آن نباشد را پاک بشمارید.
مسأله‌ی 22: اگر مقداری از آب کُر یخ ببندد و باقی آن به قدر کر نباشد، چنانچه نجاست به آن برسد، نجس بشمارید، و هر قدر از یخ هم آب شود نیز نجس بدانید.
مسأله‌ی 23: هر گاه شک کنید آبی که به اندازه‌ی کر بوده، از کر کمتر شده یا نه، مثل آب کُر بدانید، یعنی پاک‌کننده‌ی نجاست بدانید و اگر نجاستی هم به آن برسد، نجسش نشمارید. و آبی که کمتر از کر بوده و شک دارید به مقدار کر شده یا نه را نباید محکوم به حکم آب کُر بدانید.
مسأله‌ی 24: کر بودن آب را به دو راه ثابت بدانید؛ اول: آنکه خودتان یقین کنید. دوم: آنکه دو مرد عادل خبر دهند.
آب قلیل
مسأله‌ی 25: آب قلیل را آبی بدانید که از زمین نجوشد و از کر کمتر باشد.
مسأله‌ی 26: هر گاه آب قلیل را روی چیز نجسی بریزید یا چیز نجسی به آن برسد، نجسش بشمارید، ولی اگر از بالا با فشار روی چیز نجس بریزید، مقداری که به آن چیز می‌رسد را نجس، و هر چه بالاتر از آن است را پاک بشمارید. و نیز اگر مثل فواره با فشار از پایین به بالا رود، در صورتی که نجاست به بالا برسد، پایین را نجس ندانید، ولی اگر نجاست به پایین برسد، بالا را هم باید نجس بشمارید.
مسأله‌ی 27: آب قلیلی که برای برطرف کردن عین نجاست روی چیز نجس ریخته شود و از آن جدا گردد را نجس بشمارید. و باید از آب قلیلی که بعد از برطرف شدن عین نجاست برای آب کشیدن چیز نجس روی آن می‌ریزند و از آن جدا می‌شود، اجتناب کنید.
آب جاری
مسأله‌ی 28: آب جاری را آبی بدانید که از زمین بجوشد و جریان داشته باشد، مانند آب چشمه و قنات.
مسأله‌ی 29: آب جاری، اگر چه کمتر از کر باشد، چنانچه نجاست به آن برسد، تا وقتی بو یا رنگ یا مزه‌ی آن به واسطه‌ی نجاست تغییر نکرده است را پاک بشمارید.
مسأله‌ی 30: اگر نجاستی به آب جاری برسد، مقداری از آن که بو یا رنگ یا مزهاش به واسطه‌ی نجاست تغییر کرده است را نجس بشمارید، و طرفی که متصل به چشمه است، اگر چه کمتر از کر باشد را پاک بشمارید. و آب‌های دیگر نهر اگر به اندازه‌ی کر باشد یا به واسطه‌ی آبی که تغییر نکرده به آب طرف چشمه متصل باشد، پاک، و گرنه نجس بشمارید.
مسأله‌ی 31: با آب چشمه‌ای که جاری نیست ولی طوری است که اگر از آن بردارند باز می‌جوشد، معامله‌ی آب جاری کنید. یعنی اگر نجاست به آن برسد تا وقتی بو یا رنگ یا مزه‌ی آن به واسطه‌ی نجاست تغییر نکرده، پاکش بشمارید.
مسأله‌ی 32: با آبی که کنار نهر ایستاده و متصل به آب جاری است، معامله‌ی آب جاری کنید و در صورتی که به ملاقات با نجاست، بو یا رنگ یا مزهاش تغییر نکند، نجس ندانید.
مسأله‌ی 33: چشمه‌ای که مثلاً در زمستان می‌جوشد و در تابستان از جوشش می‌افتد، فقط وقتی که می‌جوشد، در حکم آب جاری بدانید.
مسأله‌ی 34: آب حوض حمام اگر چه کمتر از کر باشد، چنانچه به خزینه‌ای که آب آن به اندازه‌ی کر است متصل باشد، مثل آب جاری بدانید.
مسأله‌ی 35: آب لوله‌های حمام اگر متصل به کر باشد، مثل آب جاری بدانید، و آب لوله‌های عمارات اگر متصل به کر باشد، در حکم آب کُر بشمارید.
مسأله‌ی 36: آبی که روی زمین جریان دارد ولی از زمین نمی‌جوشد، چنانچه کمتر از کر باشد و نجاست به آن برسد را نجس بدانید. اما اگر از بالا با فشار به پایین بریزد، چنانچه نجاست به پایین آن برسد، بالای آن را نجس ندانید.
آب باران
مسأله‌ی 37: اگر به چیز نجسی که عین نجاست در آن نیست یک مرتبه باران ببارد، جایی که باران به آن برسد را پاک بشمارید. و در فرش و لباس و مانند اینها فشار دادن را لازم ندانید ولی باید چندان باران بر آن ببارد که بخش زیادی از آب، از آن جدا شود. و باریدن دو سه قطره را پاک‌کننده ندانید، بلکه باید طوری باشد که اگر بر زمین سخت ببارد، جریان پیدا کند.
مسأله‌ی 38: اگر باران به عین نجس ببارد و به جای دیگر ترشح کند، چنانچه عین نجاست همراه آن نباشد و بو یا رنگ یا مزه‌ی نجاست نگرفته باشد، پاکش بشمارید. پس اگر باران بر خون ببارد و ترشح کند، چنانچه ذره‌ای خون در آن باشد یا آن که بو یا رنگ یا مزه‌ی خون گرفته باشد، نجس بشمارید.
مسأله‌ی 39: اگر بر سقف عمارت یا روی بام آن عین نجاست باشد، تا وقتی باران به بام می‌بارد، آبی که به چیز نجس رسیده و از سقف یا ناودان می‌ریزد را پاک بدانید، و بعد از قطع شدن باران اگر معلوم باشد آبی که می‌ریزد به چیز نجس رسیده است، نجسش بشمارید.
مسأله‌ی 40: زمین نجسی که باران بر آن ببارد را پاک بدانید. و اگر باران بر زمین جاری شود و در حال باریدن به جای نجسی که زیر سقف است برسد، آن را نیز پاک بشمارید.
مسأله‌ی 41: خاک نجسی که به واسطه‌ی باران گِل شود و آب، آن را فرا گیرد و یقین کنید که آب به تمام اجزای آن رسیده، پاک بدانید. اما اگر فقط رطوبت به آن برسد پاک نشمارید.
مسأله‌ی 42: هرگاه آب باران در جایی جمع شود، اگر چه کمتر از کر باشد، چنانچه موقعی که باران می‌آید چیز نجسی را در آن بشویند و آب، بو یا رنگ یا مزه‌ی نجاست نگیرد، آن چیز نجس را پاک بشمارید.
مسأله‌ی 43: اگر بر فرش پاکی که روی زمین نجس است باران ببارد و در حال باریدن به زمین نجس برسد، فرش را نجس نشمارید و آن زمین را پس از آن، پاک بدانید.
آب چاه
مسأله‌ی 44: آب چاهی که از زمین می‌جوشد اگر چه کمتر از کر باشد چنانچه نجاست به آن برسد، تا وقتی بو یا رنگ یا مزه‌ی آن به واسطه‌ی نجاست تغییر نکرده را پاک بدانید، ولی بهتر است پس از رسیدن بعضی از نجاستها، مقداری که در کتاب‌های مفصل (مانند قواعد نظری منهاج فردوسیان) گفته شده از آب آن بکشید.
مسأله‌ی 45: اگر نجاستی در چاه بریزد و بو یا رنگ یا مزه‌ی آب آن را تغییر دهد، چنانچه تغییر آب چاه از بین برود، موقعی پاک بدانید که با آبی که از چاه می‌جوشد، مخلوط گردد و آب پاک، بر آن غلبه نماید.
مسأله‌ی 46: اگر آب باران یا آب دیگر، در گودالی جمع شود و کمتر از کر باشد، چنانچه بعد از قطع شدن باران، نجاست به آن برسد، نجسش بشمارید.
احکام آبها
مسأله‌ی 47: آب مضاف، که معنی آن گفته شد، را پاک‌کننده‌ی چیز نجس ندانید و وضو گرفتن و غسل کردن با آن را باطل بدانید.
مسأله‌ی 48: اگر ذره‌ای نجاست به آب مضاف ـ هر چند زیاد باشد ـ برسد، آن را نجس بشمارید. ولی چنانچه از بالا و با فشار، روی چیز نجس بریزد، مقداری که به چیز نجس رسیده را نجس بدانید، و مقداری که بالاتر از آن است را پاک بشمارید. مثلاً اگر گلاب را از گلابدان، روی دست نجس بریزند، آنچه به دست رسیده را نجس و آنچه به دست نرسیده را پاک بدانید. و نیز اگر مثل فواره با فشار از پایین به بالا برود، اگر نجاست به بالا برسد، پایین را نجس نشمارید.
مسأله‌ی 49: هرگاه آب مضاف نجس، طوری با آب کُر یا جاری مخلوط شود که دیگر به آن، آب مضاف گفته نشود، پاکش بدانید.
مسأله‌ی 50: آبی که مطلق بوده و معلوم نیست مضاف شده یا نه را مثل آب مطلق بشمارید، یعنی پاک‌کننده‌ی چیز نجس بدانید و وضو و غسل را با آن صحیح بشمارید. ولی آبی که مضاف بوده و معلوم نیست مطلق شده یا نه را مثل آب مضاف بشمارید یعنی ناتوان از پاک کردن نجس، و وضو و غسل با آن را هم باطل بدانید.
مسأله‌ی 51: آبی که معلوم نیست مطلق است یا مضاف، و معلوم نیست که قبلاً مطلق بوده یا مضاف، چنین آبی را پاک‌کننده‌ی نجاست ندانید و وضو و غسل با آن را باطل بشمارید و حتی اگر به اندازه‌ی کر یا بیشتر باشد و نجاست به آن برسد، حکم به نجس بودن آن نمایید.
مسأله‌ی 52: آبی که عین نجاست مثل خون و ادرار به آن برسد و بو یا رنگ یا مزه‌ی آن را تغییر دهد، اگر چه کر یا جاری باشد، نجس بدانید. ولی اگر بو یا رنگ یا مزه‌ی آن به واسطه‌ی نجاستی که بیرون آن است عوض شود، مثلاً مرداری که پهلوی آب است بوی آن را تغییر دهد، نجس نشمارید.
مسأله‌ی 53: آبی که عین نجاست مثل خون و ادرار در آن ریخته و بو یا رنگ یا مزه‌ی آن را تغییر داده، چنانچه به کر یا جاری متصل شود، یا باران بر آن ببارد، یا باد، باران را در آن بریزد، یا آب باران در موقع باریدن از ناودان در آن جاری شود و با آن مخلوط گردد و تغییر آن از بین برود، را پاک بشمارید.
مسأله‌ی 54: اگر چیز نجس را در آب کُر یا جاری فرو ببرید، و در چیزهایی که قابل فشار دادن است مانند فرش و لباس، طوری فشار، یا در داخل آب حرکت دهید که آب داخل آن خارج شود، چنانچه از چیزهایی باشد که در دفعه‌ی اول پاک می‌شود، آبی که بعد از بیرون آوردن، از آن می‌ریزد را پاک بشمارید و اگر از چیزهایی باشد که باید دو مرتبه آن را در آب فرو برند تا پاک شود، آبی که بعد از دفعه‌ی دوم از آن می‌ریزد را پاک بشمارید.
مسأله‌ی 55: آبی که پاک بوده و معلوم نیست نجس شده یا نه را پاک بدانید. و آبی که نجس بوده و معلوم نیست پاک شده یا نه را نجس بشمارید.
مسأله‌ی 56: نیمخورده‌ی سگ و خوک و کافر را نجس بدانید و نخورید و نیمخورده‌ی حیوانات حرامگوشت را پاک بدانید ولی از خوردن آن پرهیز کنید.
احکام تخلی (ادرار و مدفوع کردن)
مسأله‌ی 57: باید همیشه، چه در وقت تخلی و چه در مواقع دیگر، عورت خود را از کسانی که مکلفند، اگر چه مثل خواهر و مادر با شما محرم باشند، و همچنین از دیوانه و بچه‌های ممیز، که خوب و بد را می‌فهمند، بپوشانید، ولی پوشاندن عورت از زنتان را لازم ندانید و منهاجیات نیز پوشاندن عورت از شوهرشان را لازم ندانند.
مسأله‌ی 58: لازم نیست با چیز مخصوصی عورت خود را بپوشانید و اگر مثلاً با دست هم آن را بپوشانید، کافی بدانید.
مسأله‌ی 59: نباید موقع تخلی، طرف جلوی بدن یعنی شکم و سینه و زانوهایتان رو به قبله یا پشت به قبله باشد.
مسأله‌ی 60: نباید موقع تخلی، طرف جلوی بدنتان رو به قبله یا پشت به قبله باشد و فقط به گرداندن عورت خود از قبله بسنده کنید و همچنین اگر جلوی بدنتان رو به قبله یا پشت به قبله نیست، نباید عورتتان را رو به قبله یا پشت به قبله نمایید.
مسأله‌ی 61: می‌توانید در موقع شستن مخرج ادرار و مدفوع رو به قبله یا پشت به قبله باشید، ولی اگر در موقع استبراء، ادرار از مخرج بیرون آید، نباید در آن حال رو به قبله یا پشت به قبله باشید.
مسأله‌ی 62: اگر برای آنکه نامحرم شما را نبیند یا به دلیل دیگری مجبور شوید رو به قبله یا پشت به قبله بنشینید، و تأخیر تخلی موجب ضرر یا مشقت باشد، می‌توانید رو به قبله یا پشت به قبله بنشینید.
مسأله‌ی 63: بچه را در وقت تخلی، رو به قبله یا پشت به قبله ننشانید، ولی اگر خود بچه بنشیند، جلوگیری از او را لازم ندانید.
مسأله‌ی 64: در چهار جا نباید تخلی کنید:
اول: در کوچه‌های بن بست در صورتی که صاحبانش اجازه نداده باشند.
دوم: در ملک کسی که اجازه‌ی تخلی نداده است.
سوم: در جایی که برای گروه مخصوصی وقف شده است، مثل بعضی از مدرسه‌های علمیه.
چهارم: روی قبر مؤمنین و مؤمنات در صورتی که بیاحترامی به آنان باشد؛ و همچنین هر جایی که موجب بیاحترامی به یکی از مقدسات دینی باشد.
مسأله‌ی 65: در سه صورت مخرج مدفوع را فقط با آب پاک کنید:
اول: آنکه با غائط، نجاست دیگری مثل خون بیرون آمده باشد.
دوم: آنکه نجاستی از خارج به مخرج مدفوع رسیده باشد.
سوم: آنکه اطراف مخرج، بیشتر از مقدار معمول، آلوده شده باشد. و در غیر این سه صورت می‌توانید مخرج را با آب بشویید و یا به دستوری که بعداً گفته می‌شود با پارچه و سنگ و مانند اینها پاک کنید، اگر چه شستن با آب را بهتر بدانید.
مسأله‌ی 66: مخرج ادرار را فقط با آب، تطهیر کنید. و بهتر است ـ چه با آب کر و چه جاری باشد ـ سه مرتبه بشویید.
مسأله‌ی 67: اگر مخرج مدفوع را با آب بشویید، باید چیزی از مدفوع در آن نماند، ولی باقی ماندن رنگ و بوی آن مانعی ندارد. و اگر در دفعه‌ی اول طوری بشویید که ذره‌ای ازغائط در آن نماند، دوباره شستن را لازم ندانید.
مسأله‌ی 68: می‌توانید با سنگ، کلوخ، پارچه و مانند اینها، اگر خشک و پاک باشد، مخرج مدفوع را تطهیر کنید و چنانچه رطوبت کمی داشته باشد که به مخرج نرسد، دارای اشکال ندانید.
مسأله‌ی 69: سنگ یا پارچه‌ای که مدفوع را با آن برطرف می‌کنید، باید سه قطعه باشد، بلکه با اطراف یک سنگ یا یک پارچه هم کافی بدانید. و اگر با سه قطعه برطرف نشود، باید به قدری اضافه نمایید تا مخرج، کاملاً پاکیزه شود، ولی باقی ماندن ذره‌های کوچکی که دیده نمی‌شود را دارای اشکال ندانید. و نباید مخرج مدفوع را با چیزهایی که احترام آنها لازم است، مانند کاغذی که نام خدا بر آن نوشته شده، پاک کنید. و اگر پاک کردید، با آن نماز نخوانید.
مسأله‌ی 70: اگر شک کنید که مخرج را تطهیر کردید یا نه، اگر چه همیشه بعد از ادرار یا مدفوع فوراً تطهیر می‌کردید، باید خود را تطهیر نمایید.
مسأله‌ی 71: اگر بعد از نماز، شک کنید که قبل از نماز، مخرج را تطهیر کردید یا نه، نمازی که خواندید را صحیح بشمارید، ولی برای نمازهای بعدی باید تطهیر کنید.
استبراء
مسأله‌ی 72: شایسته است بعد از بیرون آمدن بول، برای آنکه یقین کنید ادرار در مجرا نمانده است، استبراء کنید به این صورت که بعد از قطع شدن بول، اگر مخرج مدفوع نجس شده، اول آن را تطهیر کنید، بعد سه دفعه با انگشت میانه‌ی دست چپ از مخرج مدفوع تا بیخ آلت بکشید، و بعد انگشت شست را روی آلت و انگشت پهلوی شست را زیر آن بگذارید و سه مرتبه تا ختنهگاه بکشید و پس از آن سه مرتبه سرِ آلت را فشار دهید.
مسأله‌ی 73: آبی که گاهی بعد از شوخی‌های جنسی از شما خارج می‌شود، و به آن «مَذی» می‌گویند را پاک بدانید. نیز آبی که گاهی بعد از خارج شدن منی بیرون می‌آید، و به آن «وذْی» گفته می‌شود و آبی که گاهی بعد از ادرار بیرون می‌آید و به آن «وَدْی» می‌گویند، اگر ادرار به آن نرسیده باشد را پاک بشمارید. و چنانچه بعد از بول، استبراء کنید و بعد آبی از شما خارج شود و شک کنید که ادرار است یا یکی از اینها، پاک بشمارید.
مسأله‌ی 74: هر گاه شک کنید استبراء کردید یا نه و رطوبتی از شما بیرون آید که ندانید پاک است یا نه، نجسش بشمارید، و چنانچه وضو گرفته باشید، دوباره وضو بگیرید. ولی اگر شک کنید که استبرایی که کردید، درست بوده یا نه و رطوبتی از شما بیرون آید که ندانید پاک است یا نه، پاکش بشمارید و خود را نیازمند به تجدید وضو ندانید.
مسأله‌ی 75: هر گاه استبراء نکنید ولی به واسطه‌ی آنکه مدتی از ادرار کردنتان گذشته، یقین یا اطمینان حاصل کنید که ادرار در مجرای ادرار نمانده است، و رطوبتی ببینید و شک کنید که پاک است یا نه، آن رطوبت را پاک بدانید و وضوی خود را باطلشده ندانید.
مسأله‌ی 76: اگر بعد از بول، استبراء کنید و وضو بگیرید، چنانچه بعد از وضو رطوبت ببینید که بدانید یا ادرار است یا منی، باید غسل کنید و سپس باطل‌کننده‌ی وضو مثل ادرار یا مدفوع انجام دهید و برای نماز، وضو بگیرید. همچنین است اگر وضو نگرفته باشید، به همین دستور عمل کنید.
مسأله‌ی 77: برای منهاجیات، استبراء از ادرار نیست، و اگر رطوبتی ببینند و شک کنند ادرار است یا نه، پاک بدانند، و آن را موجب باطل شدن وضو و غسل نشمارند.
کارهایی که خوب است در تخلی مراعات کنید
مسأله‌ی 78: بهتر است در موقع تخلی جایی بنشینید که کسی شما را نبیند، و موقع وارد شدن به مکان تخلی، اول پای چپ و موقع بیرون آمدن اول پای راست را بگذارید. و در حال تخلی، سنگینی بدنتان را بر پای چپ بیاندازید.
مسأله‌ی 79: در موقع تخلی، روبروی خورشید، ماه و باد ننشینید و در جاده، خیابان، کوچه، درِ خانه و زیر درختی که میوه دارد تخلی نکنید و در آن حال، نخورید و حرف نزنید و زیاد توقف نکنید و با دست راست، طهارت نگیرید. (تفصیلش در قوانین عملی منهاج فردوسیان آمده است)
مسأله‌ی 80: ایستاده و در زمین سخت و لانه‌ی جانوران و همچنین در آب، خصوصاً آب ایستاده، ادرار نکنید.
مسأله‌ی 81: ادرار و مدفوعتان را نگه ندارید و در صورتی که ضرر می‌رساند، حتماً از این کار پرهیز نمایید.
مسأله‌ی 82: شایسته است پیش از نماز و پیش از خواب و پیش از نزدیکی و بعد از بیرون آمدن منی، ادرار کنید.