بِسمِ اللهِ وَ بِاللهِ وَ فِی سَبِیلِ اللهِ
وَ الحَمدُ للهِ وَ الصَلَوةُ عَلَی رَسُولِ اللهِ وَ عَلَی آلِهِ آلِ اللهِ
وَ أفضَلُ التَّحِیات عَلَی بَقِیةِ اللهِ، وَ اللَّعنُ الدَّائِمُ عَلَی أعدَاءِ اللهِ،
مُرتَقِباً لأمرِ اللهِ وَ مُرتَجِیاً لِفَضلِ اللهِ وَ عَلَی المِنهَاجِیّینَ وَ المِنهَاجِیّاتِ سَلامُ اللهِ
این کتاب، در حکم مقدمه‌ی مفصلی بر «رسالهی توضیح المسائل منهاج فردوسیان» است تا راهنمای مجتهدین و فضلای حوزوی در شناخت بهتر و آشنایی بیشتر با مبانی «احتیاط» و همچنین مطالب مرتبط با رسالهی توضیح المسائل منهاج فردوسیان باشد.
آنچه در رسالهی توضیح المسائل منهاج فردوسیان اتفاق افتاده، جمعآوری احتیاطات فقهای بزرگوار شیعه ـ تا حد امکان ـ در فتاواست، با سه ملاحظه:
ملاحظه‌ی اول: از کلماتی همچون «احتیاط واجب»، «احتیاط مستحب»، «الاحوط»، «الاقوی»، «الاشهر» و«الاظهر» در آن استفاده نشود.
ملاحظه‌ی دوم: احتیاطات در حکم الهی منظور نشود بلکه به عمل مکلف تعلق گیرد تا شبهه‌ی تشریع پیش نیاید.
ملاحظه‌ی سوم: از ذکر نام مرجع تقلید مشخص، پرهیز گردد و فقط احتیاطات رساله، مستند به فتاوای جمهور فقهای عظام و احتیاطات آنان باشد، به نحوی که فتوای تمام آنان در عمل، مراعات شده باشد.
فرق این رساله با رسالهی مراجع معظم تقلید در این است که آن رساله‌ها، محتوی بخش مشترک عمده‌ای با سایر رساله‌هاست، به علاوه‌ی فتوای مجتهد خاص؛ ولی این رساله، برگرفته‌ای از احتیاطات فقهای عظام در هر مسأله است.
پس هر رساله، فقط احتیاطات صاحب آن رساله را در بر دارد ولی این رساله، حاوی احتیاطات جمع کثیری از برجسته‌ترین و خوش‌نام‌ترین مراجع شیعه در قرون اخیر است.
لهذا کسی که به این احتیاطات عمل کند، به طور قطع، به نظر تمام مراجع برجسته‌ی شیعه در زمان غیبت عمل کرده و حد اکثرِ احتیاط را به خرج داده و حد اکثر موافقت با رضای خدای تبارک و تعالی را کسب کرده است.
همچنین فرق این رساله با رسالههایی که با عنوان «رسالهی چند مرجع» در سالهای اخیر فراهم شده این است که:
1. آن رساله‌ها، جمعآوری تفاوت فتاوا با محور قرار دادن یک رساله به عنوان متن است و کار علمی خاصی در آن اتفاق نیافتاده است؛ ولی در این رساله، تمام فتاوا به قالب «احتیاط در عمل» آمده و بازنویسی شده است.
2. آن رساله‌ها، فقط برای دسترسی آسان به چند فتوا ترتیب یافته و غرض نوشتن رساله برای افراد محتاط در آن نبوده و چنین مقصودی را برآورده نمیکند؛ بلکه مجموعه‌ای از احتیاط‌ها و تعابیر متفرقه و پراکنده در پاورقی، به همراه ده‌ها عدد در متن است. اینگونه رساله‌ها گرچه دسترسی به فتاوا را برای محققین آسان می‌سازد ولی برای مطالعه‌ی عوام، کار را از رساله‌های تک‌مرجع، سخت‌تر کرده و دردسر زیادی برای رسیدن به حکم مرجع مورد نظر، ایجاد می‌کند.
قسمتی از آنچه در این رساله آمده، به صورت «قاعده» در قواعد نظری و «قانون» در قوانین عملی آمده است ولی از آنجا که شماره‌ی مسأله‌ها مطابق با شماره‌ی مسأله‌ی رساله‌های توضیح المسائل است و نمی‌شد پاره‌ای از مسأله‌ها را حذف نمود، آن دیدگاه‌ها یا احکام عملی تکراری آورده شد ولی در جای‌جای مناسب، بودنش در قواعد یا قوانین، گوشزد گردید.
با اندک تأملی می‌توان تصدیق کرد و بر خبرگان فن، پوشیده نیست که تا کنون، هر چه رسالهی توضیح المسائل نوشته شده، برای «مقلّد» بوده، ولی رساله‌ای برای «محتاط» نوشته نشده است. شاید علتش کم بودنِ علاقه‌مندان به احتیاط باشد. ولی با ارائه‌ی این رساله، دو رسم دیرینه شکسته شد؛
یکی؛ این که هر رساله منسوب به یک مرجع خاص بود یا در «رسالهی چند مرجع» مربوط به چند مرجع مشخص بود که نامشان در اول و پاورقی‌ها، بارها تکرار می‌شد، ولی این رساله، به جمهور فقهای عظام و مراجع معظم تقلید، منسوب است.
دوم؛ این که رساله‌های توضیح المسائل برای «مقلد» نوشته می‌شد ولی این رساله برای «محتاط» نوشته شده است.
لازم به ذکر است که برای گردآوری چنین رساله‌ای نیاز به داشتن ملکه‌ی قدسیه‌ی اجتهاد نیست بلکه آشنایی با حدود، شرایط و انواع احتیاطِ متناسب با هر مقام، کفایت می‌کند و البته توفیقی از پروردگار متعال که همتی بدرقه‌ی راه کند، بر همه‌ی لوازم، مقدم است.
حال اگر پرسیده شود: برای «مقلد»، پرداخت خمس به مرجع تقلیدش، مرسوم است ولی «محتاط» ـ که مرجع مشخصی ندارد ـ چه باید کند؟
می‌گوییم: از آنجا که خمس ـ بر طبق قول صحیح‌تر ـ متعلق به شخص امام نیست بلکه متعلق به جایگاه امامت است، احتیاط در این است که در زمان غیبت، خمس به امام جامعه‌ی اسلامی (ولی فقیه) داده شود تا در حفظ کیان اسلام و مواردی که رضای صاحب الامر (ارواحنا فداه) در آن است، مصرف نماید.
به همین مطلب در مسأله‌ی 1834 همین رساله، تصریح شده است.
تذکر مهم:
«باید» و «نباید» در این رساله به معنی رایج در رساله‌های توضیح المسائل یعنی «واجب» و «حرام» در شرع انور نیست، بلکه به معنی «وظیفه‌ی عملی» است.
به عبارت دیگر، نباید از «باید» و «نباید» در این رساله، «واجب» و «حرام» بودن آن در شرع مقدس را استفاده کنید بلکه به این صورت معنی می‌شود:
«باید» یعنی احتیاط اقتضا می‌کند که حتماً در عمل انجام دهید.
«نباید» یعنی احتیاط اقتضا می‌کند که حتماً در عمل ترک کنید.
همچنین «می‌توانید» را به «خلاف احتیاط نیست» معنی کنید.
در ادامه‌ی این مقدمه، در سه محور سخن خواهیم گفت، که هر محور، مشتمل بر نکات مهمی است که شایسته است قبل از شروع در مطالعه‌ی رسالهی توضیح المسائل منهاج فردسیان، به خوبی مورد توجه قرار گیرد.
وَ آخِرُ دَعوَانَا أَن الحَمدُ لله رَبِّ العَالَمِین
حاج فردوسی
قم مقدسه ـ دیماه 1393 خورشیدی
مصادف با شهر ربیع المولود 1436 هجری