گاهی اوقات در راه استجماع یک قانون، موانعی پیش می‌آید. در این فصل به بیان موانع و راه حل آن می‌پردازیم. موانع احتمالی عبارتند از:
تعارض روایات با یکدیگر:
اگر دو روایت یا دو باب از روایات با یکدیگر تعارض1 داشته باشد، به صورت زیر عمل می‌شود:
الف ـ اگر تعارض در طبقات اول تا ششم باشد، قانونی از آن استجماع نشده و به استنباط مجتهد جامع‌الشرایط ارجاع داده می‌شود.
نمونه‌ی 1: پرداخت زکات بدون این که معلوم شود زکات است.
● سند 1: عَنْ أَبِی بَصِیرٍ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی جَعْفَرٍ (علیه‌السلام) الرَّجُلُ مِنْ أَصْحَابِنَا یَسْتَحْیی أَنْ یَأْخُذَ مِنَ الزَّکاةِ فَأُعْطِیهِ مِنَ الزَّکاةِ وَ لَا أُسَمِّی لَهُ أَنَّهَا مِنَ الزَّکاةِ؟ فَقَالَ: «أَعْطِهِ وَ لَا تُسَمِّ لَهُ وَ لَا تُذِلَّ الْمُؤْمِنَ»2
که تعارض دارد با:
● سند 1: عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی جَعْفَرٍ (علیه‌السلام) الرَّجُلُ یَکونُ مُحْتَاجاً فَیبْعَثُ إِلَیهِ بِالصَّدَقَةِ فَلَا یَقْبَلُهَا عَلَى وَجْهِ الصَّدَقَةِ یأْخُذُهُ مِنْ ذَلِک ذِمَامٌ وَ اسْتِحْیاءٌ وَ انْقِبَاضٌ أَ فَیُعْطِیهَا إِیّاهُ عَلَى غَیرِ ذَلِک الْوَجْهِ وَ هِی مِنَّا صَدَقَةٌ؟ فَقَالَ: «لَا إِذَا کانَتْ زَکاةً فَلَهُ أَنْ یَقْبَلَهَا فَإِنْ لَمْ یَقْبَلْهَا عَلَى وَجْهِ الزَّکاةِ فَلَا تُعْطِهَا إِیّاهُ وَ مَا یَنْبَغِی لَهُ أَنْ یَسْتَحْیی مِمَّا فَرَضَ اللهُ عَزَّ وَ جَلَّ إِنَّمَا هِی فَرِیضَةُ اللهِ لَهُ فَلَا یَسْتَحْیی مِنْهَا»3
نمونه‌ی 2: وکیل گرفتن برای طلاق دادن.
● سند 1: عَنْ سَعِیدٍ الْأَعْرَجِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللهِ (علیه‌السلام) قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنْ رَجُلٍ جَعَلَ أَمْرَ امْرَأَتِهِ إِلَى رَجُلٍ فَقَالَ اشْهَدُوا أَنِّی جَعَلْتُ أَمْرَ فُلَانَةَ إِلَى فُلَانٍ أَ یَجُوزُ ذَلِک لِلرَّجُلِ؟ قَالَ: «نَعَمْ»4
که تعارض دارد با:
● سند 1: عَنْ زُرَارَةَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللهِ (علیه‌السلام) أَنَّهُ قَالَ: «لَا تَجُوزُ الْوَکالَةُ فِی الطَّلَاقِ»5
نمونه‌ی 3: خروج زن در عدّه‌ی وفات از منزل شوهرش.
● سند 1: مُعَاوِیةَ بْنِ عَمَّارٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللهِ (علیه‌السلام) قَالَ سَأَلْتُهُ عَنِ الْمَرْأَةِ الْمُتَوَفَّى عَنْهَا زَوْجُهَا أَ تَعْتَدُّ فِی بَیتِهَا أَوْ حَیثُ شَاءَتْ قَالَ بَلْ حَیثُ شَاءَتْ إِنَّ عَلِیاً (علیه‌السلام) لَمَّا تُوُفِّی عُمَرُ أَتَى أُمَّ کلْثُومٍ فَانْطَلَقَ بِهَا إِلَى بَیتِهِ»6
● سند 2: عَنْ سُلَیمَانَ بْنِ خَالِدٍ قَالَ سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللهِ (علیه‌السلام) عَنِ امْرَأَةٍ تُوُفِّی زَوْجُهَا أَینَ تَعْتَدُّ فِی بَیتِ زَوْجِهَا تَعْتَدُّ أَوْ حَیثُ شَاءَتْ قَالَ: «بَلَى حَیثُ شَاءَتْ». ثُمَّ قَالَ: «إِنَّ عَلِیاً (علیه‌السلام) لَمَّا مَاتَ عُمَرُ أَتَى أُمَّ کلْثُومٍ فَأَخَذَ بِیدِهَا فَانْطَلَقَ بِهَا إِلَى بَیتِهِ»7
● سند 3: عَنْ عَبْدِ اللهِ بْنِ سُلَیمَانَ قَالَ سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللهِ (علیه‌السلام) عَنِ الْمُتَوَفَّى عَنْهَا زَوْجُهَا أَ تَخْرُجُ إِلَى بَیتِ أَبِیهَا وَ أُمِّهَا مِنْ بَیتِهَا إِنْ شَاءَتْ فَتَعْتَدُّ فَقَالَ إِنْ شَاءَتْ أَنْ تَعْتَدَّ فِی بَیتِ زَوْجِهَا اعْتَدَّتْ وَ إِنْ شَاءَتِ اعْتَدَّتْ فِی أَهْلِهَا وَ لَا تَکتَحِلُ وَ لَا تَلْبَسُ حُلِیاً»8
● سند 4: عَنِ ابْنِ بُکیرٍ قَالَ سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللهِ (علیه‌السلام) عَنِ الَّتِی تُوُفِّی عَنْهَا زَوْجُهَا أَ تَحُجُّ قَالَ نَعَمْ وَ تَخْرُجُ وَ تَنْتَقِلُ مِنْ مَنْزِلٍ إِلَى مَنْزِلٍ»9
● سند 5: عَنْ عُبَیدِ بْنِ زُرَارَةَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللهِ (علیه‌السلام) قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنِ الْمُتَوَفَّى عَنْهَا زَوْجُهَا أَ تَخْرُجُ مِنْ بَیتِ زَوْجِهَا؟ قَالَ: «تَخْرُجُ مِنْ بَیتِ زَوْجِهَا وَ تَحُجُّ وَ تَنْتَقِلُ مِنْ مَنْزِلٍ إِلَى مَنْزِلٍ»10
● سند 6: عَنْ رَجُلٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللهِ (علیه‌السلام) قَالَ سَأَلْتُهُ عَنِ الْمُتَوَفَّى عَنْهَا زَوْجُهَا أَ تَعْتَدُّ فِی بَیتٍ تَمْکثُ فِیهِ شَهْراً أَوْ أَقَلَّ مِنْ شَهْرٍ أَوْ أَکثَرَ ثُمَّ تَتَحَوَّلُ مِنْهُ إِلَى غَیرِهِ فَتَمْکثُ فِی الْمَنْزِلِ الَّذِی تَحَوَّلَتْ إِلَیهِ مِثْلَ مَا مَکثَتْ فِی الْمَنْزِلِ الَّذِی تَحَوَّلَتْ مِنْهُ کذَا صَنِیعُهَا حَتَّى تَنْقَضِی عِدَّتُهَا؟ قَالَ: «یَجُوزُ ذَلِک لَهَا وَ لَا بَأْسَ»11
که تعارض دارد با:
● سند 1: عَنِ ابْنِ أَبِی یعْفُورٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللهِ (علیه‌السلام) قَالَ: سَأَلْتُ عَنِ الْمُتَوَفَّى عَنْهَا زَوْجُهَا. فَقَالَ: «لَا تَکتَحِلُ لِلزِّینَةِ وَ لَا تَطَیَّبُ وَ لَا تَلْبَسُ ثَوْباً مَصْبُوغاً وَ لَا تَبِیتُ عَنْ بَیتِهَا…»12
● سند 2: عَنْ أَبِی الْعَبَّاسِ قَالَ قُلْتُ لِأَبِی عَبْدِ اللهِ (علیه‌السلام) الْمُتَوَفَّى عَنْهَا زَوْجُهَا قَالَ لَا تَکتَحِلُ لِلزِّینَةِ وَ لَا تَطَیبُ وَ لَا تَلْبَسُ ثَوْباً مَصْبُوغاً وَ لَا تَخْرُجُ نَهَاراً وَ لَا تَبِیتُ عَنْ بَیتِهَا قُلْتُ أَ رَأَیتَ إِنْ أَرَادَتْ أَنْ تَخْرُجَ إِلَى حَقٍّ کیفَ تَصْنَعُ قَالَ تَخْرُجُ بَعْدَ نِصْفِ اللَّیلِ وَ تَرْجِعُ عِشَاءً»13
● سند 3: عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ عَنْ أَحَدِهِمَا (علیه‌السلام) قَالَ سَأَلْتُهُ عَنِ الْمُتَوَفَّى عَنْهَا زَوْجُهَا أَینَ تَعْتَدُّ؟ قَالَ: «حَیثُ شَاءَتْ وَ لَا تَبِیتُ عَنْ بَیتِهَا»14
● سند 4: عَنْ أَبِی بَصِیرٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللهِ (علیه‌السلام) قَالَ سَأَلْتُهُ عَنِ الْمَرْأَةِ یُتَوَفَّى عَنْهَا زَوْجُهَا وَ تَکونُ فِی عِدَّتِهَا أَ تَخْرُجُ فِی حَقٍّ فَقَالَ إِنَّ بَعْضَ نِسَاءِ النَّبِی (صلّی الله علیه و آله و سلّم) سَأَلَتْهُ فَقَالَتْ إِنَّ فُلَانَةَ تُوُفِّی عَنْهَا زَوْجُهَا فَتَخْرُجُ فِی حَقٍّ ینُوبُهَا فَقَالَ لَهَا رَسُولُ اللهِ (صلّی الله علیه و آله و سلّم) أُفٍّ لَکنَّ قَدْ کنْتُنَّ مِنْ قَبْلِ أَنْ أُبْعَثَ فِیکنَّ وَ أَنَّ الْمَرْأَةَ مِنْکنَّ إِذَا تُوُفِّی عَنْهَا زَوْجُهَا أَخَذَتْ بَعْرَةً فَرَمَتْ بِهَا خَلْفَ ظَهْرِهَا ثُمَّ قَالَتْ لَا أَمْتَشِطُ وَ لَا أَکتَحِلُ وَ لَا أَخْتَضِبُ حَوْلًا کامِلًا وَ إِنَّمَا أَمَرْتُکنَّ بِأَرْبَعَةِ أَشْهُرٍ وَ عَشْراً ثُمَّ لَا تَصْبِرْنَ لَا تَمْتَشِطُ وَ لَا تَکتَحِلُ وَ لَا تَخْتَضِبُ وَ لَا تَخْرُجُ مِنْ بَیتِهَا نَهَاراً وَ لَا تَبِیتُ عَنْ بَیتِهَا فَقَالَتْ یا رَسُولَ اللهِ فَکیفَ تَصْنَعُ إِنْ عَرَضَ لَهَا حَقٌّ فَقَالَ تَخْرُجُ بَعْدَ زَوَالِ اللَّیلِ وَ تَرْجِعُ عِنْدَ الْمَسَاءِ فَتَکونُ لَمْ تَبِتْ عَنْ بَیتِهَا» قُلْتُ لَهُ: فَتَحُجُّ؟ قَالَ: «نَعَمْ»15
نمونه‌ی 4: برداشتن امانت بدهکار به جای طلبی که بدهکار، حاضر به پرداخت آن نیست.
● سند 1: عَنْ سُلَیمَانَ بْنِ خَالِدٍ قَالَ سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللهِ (علیه‌السلام) عَنْ رَجُلٍ وَقَعَ لِی عِنْدَهُ مَالٌ فَکابَرَنِی عَلَیهِ وَ حَلَفَ ثُمَّ وَقَعَ لَهُ عِنْدِی مَالٌ فَآخُذُهُ مَکانَ مَالِی الَّذِی أَخَذَهُ وَ أَجْحَدُهُ وَ أَحْلِفُ عَلَیهِ کمَا صَنَعَ؟ فَقَالَ: «إِنْ خَانَک فَلَا تَخُنْهُ وَ لَا تَدْخُلْ فِیمَا عِبْتَهُ عَلَیهِ»16
● سند 2: عَنْ مُعَاوِیةَ بْنِ عَمَّارٍ قَالَ قُلْتُ لِأَبِی عَبْدِ اللهِ (علیه‌السلام) الرَّجُلُ یَکُونُ لِی عَلَیهِ الْحَقُّ فَیَجْحَدُنِیهِ ثُمَّ یَسْتَوْدِعُنِی مَالًا أَ لِی أَنْ آخُذَ مَالِی عِنْدَهُ؟ قَالَ: «لَا، هَذِهِ خِیانَةٌ»17
که تعارض دارد با:
● سند 1: عَنْ أَبِی بَکرٍ الْحَضْرَمِی قَالَ قُلْتُ لِأَبِی عَبْدِ اللهِ (علیه‌السلام) رَجُلٌ کانَ لَهُ عَلَى رَجُلٍ مَالٌ فَجَحَدَهُ إِیّاهُ وَ ذَهَبَ بِهِ ثُمَّ صَارَ بَعْدَ ذَلِک لِلرَّجُلِ الَّذِی ذُهِبَ بِمَالِهِ مَالٌ قِبَلَهُ أَ یأْخُذُهُ مِنْهُ مَکانَ مَالِهِ الَّذِی ذَهَبَ بِهِ مِنْهُ ذَلِک الرَّجُلُ؟ قَالَ: «نَعَمْ وَ لَکنْ لِهَذَا کلَامٌ، یقُولُ: اللهُمَّ إِنِّی آخُذُ هَذَا الْمَالَ مَکانَ مَالِی الَّذِی أَخَذَهُ مِنِّی وَ إِنِّی لَمْ آخُذْ مَا أَخَذْتُ مِنْهُ خِیانَةً وَ لَا ظُلْماً»18
نمونه‌ی 5: کفایت غسل از وضو و حتی بدعت دانستن وضو گرفتن، قبل یا بعد از غسل:
● سند 1: عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ (علیه‌السلام) قَالَ: «الوُضُوءُ بَعْدَ الغُسْلِ بِدْعَةٌ»19
● سند 2: سُئِلَ أَبُو عَبْدِ اللهِ (علیه‌السلام) عَنِ الرَّجُلِ إِذَا اغْتَسَلَ مِنْ جَنَابَتِهِ أَوْ یَوْمِ جُمُعَةٍ أَوْ یَوْمِ عِیدٍ هَلْ عَلَیهِ الوُضُوءُ قَبْلَ ذَلِک أَوْ بَعْدَهُ؟ فَقَالَ: «لَا، لَیسَ عَلَیهِ قَبْلُ وَ لَا بَعْدُ قَدْ أَجْزَأَهُ الغُسْلُ»20
● سند 3: عَنْ عَبْدِ اللهِ بْنِ سُلَیمَانَ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللهِ (علیه‌السلام) یقُولُ: «الوُضُوءُ بَعْدَ الغُسْلِ بِدْعَةٌ»21
● سند 4: مُحَمَّدَ بْنَ عَبْدِ الرَّحْمَنِ الهَمْدَانِی کَتَبَ إِلَى أَبِی الحَسَنِ الثَّالِثِ (علیه‌السلام) یَسْأَلُهُ عَنِ الوُضُوءِ لِلصَّلَاةِ فِی غُسْلِ الجُمُعَةِ فَکتَبَ: «لَا وُضُوءَ لِلصَّلَاةِ فِی غُسْلِ یوْمِ الجُمُعَةِ وَ لَا غَیرِهِ»22
که تعارض دارد با:
● سند 1: عَنْ أَبِی عَبْدِ اللهِ (علیه‌السلام) قَالَ: «کُلُّ غُسْلٍ قَبْلَهُ وُضُوءٌ إِلَّا غُسْلَ الجَنَابَةِ»23
● سند 2: عَنْ أَبِی عَبْدِ اللهِ (علیه‌السلام) قَالَ: «فِی کُلِّ غُسْلٍ وُضُوءٌ إِلَّا الجَنَابَةَ»24
● سند 3: عَنْ أَبِی الحَسَنِ الأَوَّلِ (علیه‌السلام) قَالَ: «إِذَا أَرَدْتَ أَنْ تَغْتَسِلَ لِلْجُمُعَةِ فَتَوَضَّأْ وَ اغْتَسِلْ»25
ب ـ اگر تعارض در طبقات هفتم تا دهم باشد، از هر دسته از روایات متعارض، قانون متناسب با خودش استجماع می‌شود، تا منهاجی، با توجه به رغبت قلبی، فراغت زمانی و توانایی جسمی خود، به یکی عمل نماید و این اجازه، از ناحیه‌ی مولانا الصادق (علیه‌السلام) صادر شده است.
● سند 1: عَنْ سَمَاعَةَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللهِ (علیه‌السلام) قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنْ رَجُلٍ اخْتَلَفَ عَلَیهِ رَجُلَانِ مِنْ أَهْلِ دِینِهِ فِی أَمْرٍ کلَاهُمَا یرْوِیهِ أَحَدُهُمَا یأْمُرُ بِأَخْذِهِ وَ الْآخَرُ ینْهَاهُ عَنْهُ کیفَ یصْنَعُ؟ فَقَالَ: «یُرْجِئُهُ حَتَّى یَلْقَى مَنْ یُخْبِرُهُ فَهُوَ فِی سَعَةٍ حَتَّى یَلْقَاهُ»26
● سند 2: وَ فِی رِوَایةٍ أُخْرَى «بِأَیّهِمَا أَخَذْتَ مِنْ بَابِ التَّسْلِیمِ وَسِعَک»27
نمونه: تعارض استحباب پنج وعده خواندن نمازها:
● سند 1: قال علی (علیه‌السلام): «أَمَّا بَعْدُ فَصَلُّوا بِالنَّاسِ الظُّهْرَ حَتَّى تَفِیءَ الشَّمْسُ مِنْ مَرْبِضِ العَنْزِ وَ صَلُّوا بِهِمُ العَصْرَ وَ الشَّمْسُ بَیضَاءُ حَیّةٌ فِی عُضْوٍ مِنَ النَّهَارِ حِینَ یسَارُ فِیهَا فَرْسَخَانِ وَ صَلُّوا بِهِمُ المَغْرِبَ حِینَ یفْطِرُ الصَّائِمُ وَ یدْفَعُ الحَاجُّ إِلَى مِنًى وَ صَلُّوا بِهِمُ العِشَاءَ حِینَ یتَوَارَى الشَّفَقُ إِلَى ثُلُثِ اللَّیلِ وَ صَلُّوا بِهِمُ الغَدَاةَ وَ الرَّجُلُ یعْرِفُ وَجْهَ صَاحِبِهِ»28 که از این روایت، این قانون استجماع می‌شود: «در منهاج فردوسیان، نمازهای یومیه را در پنج وعده می‌خوانند».
با استحباب جمع کردن نماز ظهر و عصر:
● سند 1: عَنْ عَبَّاسٍ النَّاقِدِ قَالَ تَفَرَّقَ مَا کانَ فِی یَدِی وَ تَفَرَّقَ عَنِّی حُرَفَائِی فَشَکوْتُ ذَلِک إِلَى أَبِی مُحَمَّدٍ (علیه‌السلام) فَقَالَ لِی: «اِجْمَعْ بَینَ الصَّلَاتَینِ الظُّهْرِ وَ العَصْرِ تَرَى مَا تُحِبُّ»29 که از آن، این قانون استجماع می‌شود: «در منهاج فردوسیان، نمازهای ظهر و عصر را با هم می‌خوانند»
…………………………………………..
1. عوامل متعددى منشأ تعارض اخبار مى‌گردد که به برخى از آنها اشاره مى‌شود:
اول. خطاى راوى در فهم روایات: در بسیارى از موارد، نصوص با یکدیگر تعارض نداشته‌اند بلکه راوى در فهم کلام استاد (علیه‌السلام) گرفتار اشتباه شده است.
دوم. از بین رفتن قرائن لفظیه و حالیه: گاهی در زمان صدورِ روایات، قرائنى همراه آن بوده، خصوصاً قرینه‌ی سیاق، که با تقطیع روایات، این قراین، از بین رفته و تعارض، به وجود آمده است.
سوم. نقل به معنا توسط راویان: یعنی راوی، آنچه خود فهمیده را نقل به معنا کرده و همین، موجب ایجاد تعارض با سخنان دیگر استاد (علیه‌السلام) شده است.
چهارم. تدریجى بودن بیان احکام: گاهی مناسبت‌ها، اقتضائاتی داشته که منجر به صدور فرمایشی از استاد (علیه‌السلام) گردیده ولی در شرایط دیگر، به نحو دیگری فرموده‌اند و همین امر، به هنگام کنار هم گذاشتنِ دو سخن، تعارض را موجب می‌گردد.
پنجم. تقیّه از حکّام ستمگر: گاهی تقیه، در قول یا فعل استاد (علیه‌السلام)، منشأ توهُّم تعارض در میان روایات مى‌گردد.
ششم. در نظر گرفتن شرایط مخاطب: گاهى سؤال‌کننده در وضعیّتى قرار گرفته و شرایطى داشته که حکم او با دیگران فرق مى‌کرده است، ولى او، جواب مربوط به خودش را به صورت قضیه‌ی مطلقه از قول استاد (علیه‌السلام) به دیگران انتقال مى‌دهد.
هفتم. ایجاد تحریف و تغییر عمدی از سوى دشمنان: همیشه افراد مغرض، معاند و منافقى حتّى در عصر استاد اعظم (صلّی الله علیه و آله و سلّم) بودند که در فرمایشات ایشان، تحریف ایجاد مى‌کردند. چنان که در روایتى از ایشان نقل شده که فرمودند: «کَثُرَتْ عَلَىَّ الکَذّابة؛ دروغ بر من زیاد شده است» (غیبت نعمانى، صفحه‌ی 76؛ احتجاج طبرسى، جلد 1، صفحه‌ی 393؛ کنز العمّال، متقی هندی، جلد 16، صفحه‌ی 555) و منسوب است که فرمودند: «مَنْ قَالَ عَلَىَّ مَا لَم اَقُل فَلیَتَبَوّأ مَقعَدَهُ مِنَ النّار؛ هر کس به من چیزى که نگفته‌ام را نسبت دهد، جایگاه او در آتش، آماده خواهد شد» (کنز العمّال، متقی هندی، جلد 10، صفحه‌ی 295). همچنین در تاریخ روایات، از افرادى همچون «مغیرة بن سعید» و «ابوالخطاب» نام برده شده (رجال کشّى، صفحه‌ی 146) که به خاطر دست‌کارى در احادیث و ترویج تحریف در میان مردم، مذمّت شده‌اند. (تعارض الادلة الشرعیّة، سید محمد باقر صدر، صفحات 28 تا 42)
هشتم. وجود احکام موقّت حکومتى: برخی احکام حکومتی، همانند آنچه در وجوب زکات در مورد اسب در زمان امیر المؤمنین (علیه‌السلام) آمده بود، ولى پس از آن زمان این حکم حکومتى پایان یافت.
2. کافی، محدث کلینی، جلد 3، صفحه‌ی 564. ترجمه: راوی می‌گوید: به امام باقر (علیه‌السلام) عرض کردم: مردی از یاران ما خجالت می‌کشد زکات بگیرد، آیا می‌توانم بدون این که بگویم زکات است، به او زکات بدهم؟ فرمودند: بده و نام مبر و مؤمن را خوار مساز.
3. کافی، محدث کلینی، جلد 3، صفحه‌ی 564. ترجمه: راوی می‌گوید: به امام باقر (علیه‌السلام) عرض کردم: مردی که محتاج است، وقتی برایش صدقه [زکات] فرستاده می‌شود، به عنوان زکات و صدقه قبول نمی‌کند، از ترس سرزنش و به خاطر خجالت و دلتنگ شدن. آیا می‌توانیم به عنوان دیگری صدقه را به او بدهیم؟ فرمودند: نه، اگر زکات است باید قبول کند و اگر به عنوان زکات، قبول نکند، به او مده و شایسته نیست از آنچه خدای عز و جل واجب کرده خجالت بکشد. همانا آن [گرفتن زکات] واجب خداست. پس نباید از آن خجالت بکشد.
4. کافی، محدث کلینی، جلد 6، صفحه‌ی 129. ترجمه: راوی می‌گوید: از امام صادق (علیه‌السلام) از مردی پرسیدم که امر [طلاق] زنش را به مرد دیگری می‌سپارد و می‌گوید: شاهد باشید که من امر فلانه را به فلان سپردم. آیا این کار جایز است؟ فرمودند: بله.
5. کافی، محدث کلینی، جلد 6، صفحه‌ی 130. ترجمه: امام صادق (علیه‌السلام) فرمودند: وکالت در طلاق جایز نیست.
6. کافی، محدث کلینی، جلد 6، صفحه‌ی 115. ترجمه: راوی می‌گوید: از امام صادق (علیه‌السلام) پرسیدم از زنی که شوهرش مرده، آیا در خانه‌اش عدّه نگهدارد یا هر جا بخواهد؟ فرمودند: بلکه هر جا بخواهد. همانا علی (علیه‌السلام) چون عمر مرد، ام کلثوم را به خانه‌ی خود آورد.
7. کافی، محدث کلینی، جلد 6، صفحه‌ی 116. ترجمه: راوی می‌گوید: از امام صادق (علیه‌السلام) پرسیدم از زنی که شوهرش مرده، آیا در خانه‌اش عدّه نگهدارد یا هر جا بخواهد؟ فرمودند: هر جا بخواهد. سپس فرمودند: علی (علیه‌السلام) چون عمر مرد، به نزد ام کلثوم آمد و دستش را گرفت و او را به خانه‌ی خودش آورد.
8. کافی، محدث کلینی، جلد 6، صفحه‌ی 116. ترجمه: راوی می‌گوید: از امام صادق از زنی که شوهرش مرده پرسیدم آیا می‌تواند از خانه‌اش به خانه‌ی پدر و مادرش بیرون رود و آنجا عدّه نگهدارد؟ فرمودند: اگر بخواهد می‌تواند در خانه‌ی شوهرش عدّه نگهدارد و اگر بخواهد می‌تواند در نزد خانواده‌اش عدّه نگهدارد ولی سرمه نکشد و زیور نپوشد.
9. کافی، محدث کلینی، جلد 6، صفحه‌ی 118. ترجمه: راوی می‌گوید: از امام صادق (علیه‌السلام) پرسیدم از زنی که شوهرش مرده، آیا حج بگزارد؟ فرمودند: بله و می‌تواند خارج شود و از منزلی به منزل دیگری نقل مکان کند.
10. کافی، محدث کلینی، جلد 6، صفحه‌ی 116. ترجمه: راوی می‌گوید: از امام صادق (علیه‌السلام) پرسیدم از زنی که شوهرش مرده، آیا از خانه‌ی شوهرش خارج شود؟ فرمودند: می‌تواند از خانه‌ی شوهرش خارج شود و حج بگزارد و از منزلی به منزل دیگری نقل مکان کند.
11. کافی، محدث کلینی، جلد 6، صفحه‌ی 117. ترجمه: راوی می‌گوید: از امام صادق (علیه‌السلام) از زنی که شوهرش مرده پرسیدم، آیا می‌تواند یک ماه یا کمتر در خانه‌ای بماند و سپس به خانه‌ی دیگری برود و مدتی در آنجا بماند و دو باره به خانه‌ای که از آن آمده برود و تمام مدت عدّه، کارش همین باشد [که بین دو منزل در تردد باشد]؟ فرمودند: جایز است و اشکالی برایش ندارد.
12. کافی، محدث کلینی، جلد 6، صفحه‌ی 116. ترجمه: راوی می‌گوید: از امام صادق (علیه‌السلام) پرسیدم از زنی که شوهرش مرده، فرمودند: برای زینت، سرمه نکشد و عطر نزند و لباس رنگارنگ نپوشد و در غیر خانه‌اش شب نماند…
13. کافی، محدث کلینی، جلد 6، صفحه‌ی 116. ترجمه: راوی می‌گوید: از امام صادق (علیه‌السلام) پرسیدم از زنی که شوهرش مرده، فرمودند: برای زینت، سرمه نکشد و خود را خوشبو نکند و لباس رنگارنگ نپوشد و در روز، خارج نشود و شب را بیرون خانه‌اش نماند. گفتم: اگر بخواهد برای ادای حقی خارج شود، چگونه عمل کند؟ فرمودند: بعد از نصف شب خارج شود و تا شب [بعد] برگردد.
14. کافی، محدث کلینی، جلد 6، صفحه‌ی 116. ترجمه: راوی می‌گوید: از امام باقر یا امام صادق (علیه‌السلام) پرسیدم از زنی که شوهرش مرده، کجا عدّه نگهدارد؟ فرمودند: هر جا بخواهد ولی شب نباید در بیرون از منزلش باشد.
15. کافی، محدث کلینی، جلد 6، صفحه‌ی 117. ترجمه: راوی می‌گوید: از امام صادق (علیه‌السلام) پرسیدم از زنی که شوهرش مرده و در عدّه است، آیا می‌تواند در حقی خارج شود؟ فرمودند: یکی از همسران پیامبر از ایشان پرسید: فلان زن که شوهرش مرده، می‌تواند برای حقی که نائب شده خارج شود؟ پیامبر خدا به او فرمودند: اف بر شما زنان باد! شما قبل از این که من [به پیامبری] برانگیخته شوم، چنان بودید که هر گاه زنی شوهرش می‌مرد، می‌گفت: تا یک سال شانه نمی‌زنم و سرمه نمی‌کشم و خضاب نمی‌کنم ولی من فقط چهارماه و ده روز، شما را امر کردم ولی صبر نمی‌کنید که شانه نزنید و سرمه نکشید و خضاب نکنید و روز از خانه خارج نشوید و شب جز در خانه نباشید. زن عرض کرد: ای پیامبر خدا، اگر حقی برایش پیش آمد چه کند؟ فرمودند: بعد از نیمه‌ی شب خارج شود و تا عصر برگردد. پرسیدم آیا می‌تواند حج بگزارد، فرمودند: بله.
16. کافی، محدث کلینی، جلد 5، صفحه‌ی 98. ترجمه: راوی می‌گوید: از امام صادق (علیه‌السلام) پرسیدم از مردی که مال من نزدش قرار گرفته و نمی‌دهد و قسم می‌خورد [که من چنین حقی بر او ندارم] سپس مالی از او در اختیار من قرار می‌گیرد. آیا می‌توانم مالی که در اختیارم قرار می‌گیرد را به جای مالی که از من گرفته و انکار می‌کند و قسم می‌خورد بردارم؟ فرمودند: اگر به تو خیانت کرد، تو به او خیانت مکن و در آنچه به او عیب می‌گیری، داخل مشو.
17. کافی، محدث کلینی، جلد 5، صفحه‌ی 98. ترجمه: راوی می‌گوید: به امام صادق (علیه‌السلام) عرض کردم: مردی است که من بر او حقی دارم ولی انکار می‌کند. سپس مالی به من می‌سپارد. آیا می‌توانم مالم را از آنچه در نزدم ودیعه است، بردارم. فرمودند: نه، این خیانت است.
18. کافی، محدث کلینی، جلد 5، صفحه‌ی 98. ترجمه: راوی می‌گوید: به امام صادق (علیه‌السلام) عرض کردم: مردی از مرد دیگری طلب مالی دارد ولی او انکار می‌کند. بعد از مدتی، مالی از مردی که مالش را برده به دست می‌آورد، آیا می‌تواند به جای مالی که از او برده، بردارد؟ فرمودند: بله ولی باید بگوید: خدایا من این مال را به جای آن مالی که از من گرفت، بر می‌دارم. من آنچه از او می‌گیرم، از روی خیانت و ظلم نیست.
19. تهذیب الاحکام، شیخ طوسی، جلد 1، صفحه‌ی 140. ترجمه: امام باقر (علیه‌السلام) فرمودند: وضو بعد از غسل، بدعت است.
20. استبصار، شیخ طوسی، جلد 1، صفحه‌ی 127. ترجمه: از امام صادق (علیه‌السلام) پرسیده شد از مردی که غسل جنابت یا غسل جمعه یا غسل عید انجام می‌دهد، آیا باید قبل یا بعدش وضو بگیرد؟ فرمودند: قبل و بعدش چیزی بر او نیست، غسل او را کفایت می‌کند.
21. کافی، محدث کلینی، جلد 3، صفحه‌ی 45. ترجمه: راوی می‌گوید از امام صادق (علیه‌السلام) شنیدم که می‌فرمودند: وضو گرفتن بعد از غسل، بدعت است.
22. تهذیب الاحکام، شیخ طوسی، جلد 1، صفحه‌ی 141. ترجمه: راوی می‌گوید به امام هادی (علیه‌السلام) نامه نوشتم و از وضو گرفتن برای نماز با داشتن غسل جمعه پرسیدم. [در جواب] نوشتند: برای نماز با غسل جمعه و [هر غسلی] غیر از آن، وضو مگیر.
23. کافی، محدث کلینی، جلد 3، صفحه‌ی 45. ترجمه: امام صادق (علیه‌السلام) فرمودند: هر غسلی قبلش باید وضو گرفت جز غسل جنابت.
24. تهذیب الاحکام، شیخ طوسی، جلد 1، صفحه‌ی 143. ترجمه: امام صادق (علیه‌السلام) فرمودند: در هر غسلی، وضو [لازم] هست مگر غسل جنابت.
25. تهذیب الاحکام، شیخ طوسی، جلد 1، صفحه‌ی 142. ترجمه: امام کاظم (علیه‌السلام) فرمودند: هر گاه اراده کردی که غسل جمعه کنی، وضو بگیر و غسل کن.
26. کافی، محدث کلینی، جلد 1، صفحه‌ی 66. ترجمه: راوی می‌گوید از امام صادق (علیه‌السلام) پرسیدم در باره‌ی تکلیف کسی که دو نفر از علمای دینی برایش در مورد یک مطلب روایت کنند، یکی امر به انجام دادن و دیگری امر به ترک کردن نماید، چگونه انجام دهد؟ فرمودند: به تأخیرش اندازد تا این که کسی را [امامش را] ملاقات کند که بدو خبر دهد.
27. کافی، محدث کلینی، جلد 1، صفحه‌ی 66. ترجمه: در روایت دیگری فرمودند: از باب تسلیم، می‌توانی به هر کدام که خواستی عمل کنی.
28. نهج البلاغه، سید رضی (صبحی صالح)، نامه‌ی 52 (و من کتاب له علیه السلام إلى أمراء البلاد فی معنى الصلاة). ترجمه: اما بعد، نماز ظهر را با مردم بخوانید تا وقتى که خورشید به اندازه‌ی خوابگاه بزى از نصف النهار به جانب مغرب برگردد. و نماز عصر را به جماعت بخوانید آن گاه که خورشید در پاره‌اى از روز سپید و جلوه‌گر است و مى‌توان تا غروب کردنش به اندازه‌ی دو فرسخ راه پیمود. و نماز مغرب را وقتى با مردم بخوانید که روزه‌دار افطار مى‌نماید، و حاجى به جانب مِنى مى‌رود. و نماز عشا را از وقتى که سرخى پنهان مى‌شود تا یک‌سوم از شب با مردم بخوانید. و نماز صبح را هنگامى بخوانید که مرد مى‌تواند چهره‌ی دوستش را تشخیص دهد.
29. کافی، محدث کلینی، جلد 3، صفحه‌ی 287. ترجمه: راوی می‌گوید: کارهایم پراکنده شد و همکارانم از من دور شدند. پس به امام جواد (علیه‌السلام) شکایت کردم. فرمودند: بین نماز ظهر و عصر، جمع کن [یعنی بدون این که زیاد فاصله بیاندازی، بخوان]، آنچه دوست داری را خواهی دید.