سؤال: استغفار، با چه مکانیزمی، زمینه‌ی دریافت استجابت را فراهم می‌کند؟
جواب: همچنان که در «نقش شکرگزاری در دریافت استجابت» گذشت، تنها راه برای دریافت استجابت، افزایش گنجایش وجودی است. در آن نوشتار، با استناد به قرآن کریم، اثبات کردیم که بهترین راه برای افزایش گنجایش وجودی، شکرگزاری است.
یکی دیگر از راه‌های افزایش گنجایش وجودی، استغفار است. استغفار به معنی پاکسازی ظرفیت از زباله‌هایی است که جای نعمت را اشغال کرده‌اند. (دیو چو بیرون رود، فرشته درآید)
هر انسانی، ظرفیت مشخصی دارد که نمی‌تواند بیش از آن ظرفیت، نعمت دریافت کند. زمانی که بخشی از ظرفیت و گنجایش وجودش، با گناهان اشغال شده باشد، نخواهد توانست با تمام ظرفیتش، پذیرای نعمت‌های خداوند باشد. در چنین شرایطی، بهترین کار، پاکسازی وجود از زباله‌هاست.
برای پاکسازی وجود از زباله‌های گناه، دروازه‌ی پر خیر و برکت استغفار به روی انسان باز شده است. خدای تعالی در قرآن کریم، امر به استغفار نموده تا زمینه برای دریافت نعمت‌ها باز شود؛ آنجا که می‌فرماید: «وَ أَنِ اسْتَغْفِرُواْ رَبَّکُمْ ثُمَّ تُوبُواْ إِلَیْهِ یُمَتِّعْکُم مَّتَاعًا حَسَنًا إِلَى أَجَلٍ مُّسَمًّى وَ یُؤْتِ کُلَّ ذِی فَضْلٍ فَضْلَهُ» [سوره‌ی هود، آیه‌ی 3]
ترجمه: از پروردگارتان آمرزش بخواهید، سپس به راه او برگردید [تا] شما را از کالای خوبی تا زمان مشخص بهره‌مند سازد و به هر صاحب شایستگی، فضل خود را عطا کند.
دو نکتهی قابل تأمل در این آیه هست؛ یکی این که می‌فرماید: «تا زمان مشخص» یعنی بهره‌ای که از پاکسازی وجودتان به دست می‌آورید، دائمی نیست و بعد از مدتی، با ارتکاب گناه، دوباره ظرفیت وجودی‌تان کاهش خواهد یافت و به صورت خودکار، آن نعمت را از دست خواهید داد.
نکتهی دوم این است که معلوم نمی‌کند با استغفار، چه چیزهایی به شما داده می‌شود، بلکه می‌فرماید: «متاع خوبی» داده می‌شود و در پایان آیه می‌فرماید: هر کسی به تناسب شایستگی‌اش، از فراوانی و فزونی خداوند بهره‌مند خواهد شد.
همچنین از قول پیامبر اولو العزم حضرت نوح (سلام الله علیه) می‌فرماید: «فَقُلْتُ اسْتَغْفِرُوا رَبَّکُمْ إِنَّهُ کَانَ غَفَّارًا * یُرْسِلِ السَّمَاء عَلَیْکُم مِّدْرَارًا * وَ یُمْدِدْکُمْ بِأَمْوَالٍ وَ بَنِینَ وَ یَجْعَل لَّکُمْ جَنَّاتٍ وَ یَجْعَل لَّکُمْ أَنْهَارًا» [سوره‌ی نوح، آیات 10 تا 12]
ترجمه: پس [به قومم] گفتم: از پروردگارتان آمرزش بخواهید که او همواره آمرزنده است. [تا] بر شما از آسمان [باران] پى در پى فرستد. و شما را با دارایی‌ها و فرزندان، افزایش دهد و برایتان باغ‌ها قرار دهد و [در آن باغ‌ها] نهرها بگذارد.
همچنین از قول حضرت هود (علیه السلام) می‌فرماید: «وَ یَا قَوْمِ اسْتَغْفِرُواْ رَبَّکُمْ ثُمَّ تُوبُواْ إِلَیْهِ یُرْسِلِ السَّمَاء عَلَیْکُم مِّدْرَارًا وَ یَزِدْکُمْ قُوَّةً إِلَى قُوَّتِکُمْ» [سوره‌ی هود، آیه‌ی 52]
ترجمه: و اى قوم من، از پروردگارتان آمرزش بخواهید، سپس به سوی او بازگشت کنید [تا] بر شما از آسمان [باران] پى در پى فرستد و نیرویى بر نیروى شما بیفزاید.
با دقت در این آیات، در می‌یابیم که اصول نعمت (سلامتی و ثروتمندی) با استغفار به دست می‌آید و نیز در می‌یابیم که نافرمانی به طور عام و گناه به طور خاص، کاری می‌کند که ظرفیت وجودی انسان، به شدت کاهش یافته و دچار نقطه‌ی مقابل سلامتی و ثروتمندی، یعنی مریضی و فقر گردد.
همین مطلب، در روایات متعدد نیز آمده است. برخی از این روایات چنین هستند:
رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) فرمودند: «مَنْ کَثُرَ هُمُومُهُ فَلْیُکْثِرْ مِنَ الِاسْتِغْفَارِ». [نوادر راوندی، صفحه‌ی 15]
ترجمه: کسی که غصه‌هایش زیاد شده، زیاد استغفار کند. (زیرا زیاد شدن غصه، از تنگ شدن ظرفیت وجودی است و با استغفار، می‌توان ظرفیت اشغال‌شده را آزاد نمود و اضافه شدن قسمت‌های آزاد‌شده، شادی می‌آورد)
و باز فرمودند: «مَنْ لَزِمَ الِاسْتِغْفَارَ جَعَلَ اللَّهُ لَهُ مِنْ کُلِّ هَمٍّ فَرَجاً وَ مِنْ کُلِّ ضِیقٍ مَخْرَجاً وَ رَزَقَهُ مِنْ حَیْثُ لا یَحْتَسِبُ» [دعوات راوندی، صفحه‌ی 86]
ترجمه: کسی که همواره استغفار (پاکسازی) نماید، خداوند او را از هر غصه‌ای نجات می‌دهد و از هر تنگنایی خارج می‌سازد و از جایی که گمانش را ندارد، روزی می‌رساند. (یعنی همین که پاکسازی به درستی انجام گرفت و قسمت‌هایی از وجود، از آلودگی‌ها رها گردید، بدون این که برای دریافت روزیِ جدید، برنامه‌ریزی کرده باشد، روزی به دست می‌آورد)
مولانا امیر المؤمنین (علیه‌السلام) فرمودند: «اَلاِسْتِغْفَارُ یَزِیدُ فِی الرِّزْقِ» [الخصال، شیخ صدوق، جلد 2، صفحه‌ی 505؛ روضة الواعظین و بصیرة المتعظین، فتال نیشابوری، جلد 2، صفحه‌ی 455]
ترجمه: استغفار (پاکسازی)، روزی را زیاد می‌کند. (با این مکانیزم که بخشی از وجود را از آلودگی‌های گناه، آزاد می‌کند و قسمت‌های آزاد شده، پذیرای نعمت‌های جدید هستند).
و نیز می‌فرمایند: «أَکْثِرُوا الِاسْتِغْفَارَ تَجْلِبُوا الرِّزْقَ». [عیون الحکم و المواعظ، لیثی، فصل چهارم، صفحه‌ی 93؛ الخصال، شیخ صدوق، جلد 2، صفحه‌ی 615]
ترجمه: زیاد استغفار کنید تا روزی را جلب کنید. (روزی، زمانی جلب می‌شود که جای لازم برایش باز شده باشد).
برای توضیح بیشتر مطلب، چند مثال می‌زنیم. گاهی اوقات، فکر می‌کنید یخچالتان پر است و جایی برای خوراکی‌های تازه‌ای که خریده‌اید، ندارد. در این زمان، باید یخچال را پاکسازی کنید. ظرف بزرگ ماست، فقط یک بند انگشت ماست دارد، ماست را به ظرف کوچک منتقل کنید. قابلمه‌ای که غذای مانده دارد و کپک زده است را بیرون بیاورید. میوه‌هایی که فاسد شده است را خارج کنید. جعبه‌های قرصی که فقط چند عدد داخلش مانده را مدیریت کنید و قرص‌ها را به ظرف متناسب بریزید. محتوای پیاله‌هایی که هر کدام فقط چند قاشق مربا، ماست یا خامه دارد را به اصلش برگردانید. پنیرهای اندک بشقاب‌ها را به ظرف بزرگ پنیر روانه سازید. با اینگونه کارها، خواهید دید فضای یخچال، بیش از نیاز شما باز شد و می‌توانید مواد خوراکی جدید را در آن جای دهید.
همین معنی در رایانه نیز هست. بعضی برنامه‌ها هستند که رایانه را از فایل‌های بدون استفاده و جای‌گیر، پاک می‌کنند تا جا برای فعالیت‌های جدید باز شود و سرعت انتقال مطالب، افزایش یابد.
حتی برنامه‌ای در ویندوز هست که فقط با حذف فضاهای خالی بین اطلاعات و منظم چیدن دیتاها (defragmentation) سرعت و قدرت رایانه را افزایش می‌دهد. یعنی فضای خالی هم می‌تواند مخل به سرعت و قدرت و نیازمند پاکسازی باشد.