سؤال: شکرگزاری، با چه مکانیزمی، زمینه‌ی دریافت استجابت را فراهم می‌کند؟
جواب: تنها دلیل دریافت نکردن استجابت، عدم مصلحت است. امکان ندارد مصلحت باشد ولی استجابت دریافت نشود. عدم مصلحت، انواعی دارد که در جای خود، به تفصیل به آن پرداخته‌ایم. (بنگرید به: انواع عدم مصلحت)
هر گاه خواسته‌ای از محالات نباشد، می‌توان با ایجاد مصلحت، به آن رسید. ایجاد مصلحت، یعنی ایجاد گنجایش و ظرفیت لازم برای پذیرش خواسته. برای دریافت استجابت و رسیدن به خواسته، باید ظرفیت وجودی را افزایش داد. تنها راهی که برای افزایش ظرفیت وجودی در متون معتبر دینی آمده، شکرگزاری است. خدای تعالی در قرآن کریم می‌فرماید: «وَ إِذْ تَأَذَّنَ رَبُّکُمْ لَئِن شَکَرْتُمْ لأَزِیدَنَّکُمْ» [سوره‌ی ابراهیم، آیه‌ی 7]
ترجمه: و آنگاه که پروردگارتان اعلام کرد: اگر سپاسگزارى کنید، شما را افزایش می‌دهم.
نکته‌ی مهم در این آیه‌ی شریفه، این است که نفرمود: اگر شکر کنید، «نعمت‌های» شما را می‌افزایم، بلکه فرمود: اگر شکر کنید، شما را می‌افزایم. زیرا افزایش نعمت، پیامد غیرقابل گریز افزایش گنجایش است. به محض این که کسی گنجایش بیشتری پیدا کند، نعمت بیشتری را دریافت خواهد کرد.
برای مثال، وقتی کسی زیر باران ایستاده است و لیوانی در دست دارد، او فقط به اندازه‌ی همان یک لیوان از آب باران را جمع خواهد کرد و امکان ندارد بیش از آن، دریافت نماید. برای این که بتواند باران بیشتری جمع کند، باید ظرفش را افزایش دهد. وقتی یک لیوان دیگر در کنار لیوان اول بگذارد، بلافاصله دو لیوان آب باران خواهد داشت.
تصور اشتباه این است که نعمت‌های خداوند، محدود است و به صورت جیره‌بندی به مخلوقات داده می‌شود. اما واقعیت، این است که ریزش نعمت از سوی پروردگار جهانیان که فیض مطلق است، بی‌وقفه و فوق العاده زیاد است. با این حساب، دریافت نکردن استجابت، فقط و فقط به خاطر حجم کم ظرف ماست و الا همچنان که باران می‌بارد و برایش فرقی نمی‌کند چه ظرفی برای جمع‌آوری آب در زیر باران بگذاریم، فضل عظیم و عمیم خداوند نیز برایش فرقی نمی‌کند چه ظرفیتی داشته باشیم، هر مقدار ظرفیت که داشته باشیم، به همان مقدار، نعمت دریافت می‌کنیم.
به تصریح قرآن کریم، خدای تبارک و تعالی هیچگاه بیش از ظرفیت، نعمت و روزی نمی‌دهد که اگر چنین کند، موجب شکستنِ ظرف و سرریز شدن آن خواهد شد؛ می‌فرماید: «وَ لَوْ بَسَطَ اللَّهُ الرِّزْقَ لِعِبَادِهِ لَبَغَوْا فِی الْأَرْضِ وَ لَکِن یُنَزِّلُ بِقَدَرٍ مَّا یَشَاءُ إِنَّهُ بِعِبَادِهِ خَبِیرٌ بَصِیرٌ» [سوره‌ی شورا، آیه‌ی 27]
ترجمه: اگر خداوند، روزى را بر بندگانش [بیش از ظرفیت آنان] افزایش دهد، مسلّماً [سرریز شده و] در زمین سر به تجاوز برمى‌دارند. ولی به اندازه‌ای که [بندگانش ظرفیت دارند] فرو مى‌فرستد. همانا او به [میزان گنجایش] بندگانش آگاه بیناست.
با توجه به این که ارباب لغت، مانند راغب اصفهانی، «بغی» را به «طلب تجاوز از میانه‌روی» معنی کرده‌اند، معلوم می‌شود هیچکدام از ترجمه‌هایی که از این آیه ارائه شده، دقیق نیست و معنی آیه را نمی‌رساند.
برخی از ترجمه‌های این آیه:
انصاریان: و اگر خدا روزی را بر بندگانش وسعت دهد، در زمین سرکشی و ستم کنند، ولی آنچه را بخواهد به اندازه نازل می‌کند؛ یقیناً او به بندگانش آگاه و بیناست.
فولادوند: و اگر خدا روزى را بر بندگانش فراخ گرداند، مسلماً در زمین سر به عصیان برمى‌دارند، لیکن آنچه را بخواهد به اندازه‌اى [که مصلحت است] فرو مى‌فرستد. به راستى که او به [حال] بندگانش آگاهِ بیناست.
آیتی: اگر خدا روزى بندگانش را افزون کند در زمین فساد مى‌کنند؛ ولى به اندازه‌اى که بخواهد روزى مى‌فرستد. زیرا بر بندگان خود آگاه و بیناست.
مکارم شیرازی: هرگاه خداوند روزی را برای بندگانش وسعت بخشد، در زمین طغیان و ستم می‌کنند؛ از این‌رو بمقداری که می‌خواهد (و مصلحت می‌داند) نازل می‌کند، که نسبت به بندگانش آگاه و بیناست!
این گونه ترجمه کردن با فیاض مطلق بودن خداوند، در تضاد است و فقر و کمبود را تداعی می‌کند؛ در حالی که فقر، وعده‌ی شیطان است نه وعده‌ی خداوند، آنجا که می‌فرماید: «اَلشَّیْطَانُ یَعِدُکُمُ الْفَقْرَ وَ یَأْمُرُکُم بِالْفَحْشَاء وَ اللّهُ یَعِدُکُم مَّغْفِرَةً مِّنْهُ وَ فَضْلًا وَ اللّهُ وَاسِعٌ عَلِیمٌ» [سوره‌ی بقره، آیه‌ی 268]
ترجمه: شیطان شما را وعده‌ی فقر (کمبود) می‌دهد و شما را امر به کار زشت می‌کند و خدا، شما را [برای جبران کار زشت] وعده‌ی آمرزش و [در مقابل وعده‌ی کمبود شیطان] وعده‌ی فراوانی می‌دهد و خدا، گشایش‌گر داناست.
به هر حال، تنها راه برای دریافت استجابت، افزایش گنجایش وجودی است و بهترین راه برای افزایش گنجایش وجودی، شکرگزاری است.
شکرگزاری، به معنی دیدنِ نعمت‌ها و شاد شدن از آنهاست. به عبارت دیگر، شکرگزاری عبارت است از توجه کردن به نعمت‌هایی که در بدن و اطراف و زندگیِ هر کسی هست و شاد شدن از داشتنِ آن نعمت.
شکرگزاری، فقط گفتن کلماتی مانند: «الهی شکر» و «شکراً لله» نیست. ادای این کلمات، باید همراه با احساس شادی عمیق از داشتن نعمت‌ها باشد؛ و الا اگر همراه با احساس غم و گله‌مندی باشد، معلوم می‌شود آن شکرگزاری، جسدی بدون روح است و هیچوقت نخواهد توانست ظرفیت وجودی انسان را افزایش دهد.
این جواب را با سخنی نورانی از بهترین انسان، به پایان می‌بریم. قَالَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله و سلم): «مَنْ تَظَاهَرَتْ نِعَمُ اللَّهِ عَلَیْهِ فَلْیُکْثِرِ الشُّکْرَ وَ مَنْ أُلْهِمَ الشُّکْرَ لَمْ یُحْرَمِ الْمَزِیدَ». [نوادر راوندی، صفحه‌ی 15]
ترجمه: کسی که نعمت به او روی آورد، زیاد شکر کند و کسی که شکر کند، از زیاد شدن محروم نخواهد گردید. (یعنی نعمت‌های جدید، ظرفیتش را پر نخواهد کرد، بلکه با شکرگزاری، مرتب بر ظرفیتش افزوده می‌شود و باز هم نعمت‌های جدیدتر دریافت خواهد نمود)